Yetkili Mahkemenin Belirlenmesi

Kesin Olmayan Yetki Kuralları

• Bir davaya hangi yer mahkemesinin bakacağının belirlenmesi amacıyla ortaya konulan kurallardır. Mahkemelerin yetkisi ile kastedilen coğrafi olarak hangi yerde davanın görüleceğidir.
• Mahkemelerin yetkileri kanunla düzenlenir.
• Yetki kuralları kesin yetki kuralları ve kesin olmayan yetki kuralları olarak ayrım tabi tutulabilir.
• Yetki kuralları genel itibariyle 6100 Sayılı HMK’da düzenlenmiş olmakla birlikte ilgili kanunlarda da hükümler bulunabilmektedir.

Genel Yetki Kuralları

Davalının Yerleşim Yerinin Yetkisi

• Tüm davalar için kural olarak geçerli olan genel yetki kuralıdır.
• Genel yetki kuralına göre genel yetkili mahkeme, davanın açıldığı tarihte davalının yerleşim yeri mahkemesidir.

• Türk Medeni Kanununa göre gerçek kişilerin yerleşmek niyetiyle oturduğu yer onun yerleşim yeri sayılır.
• Tüzel kişilere karşı açılacak davalarda yetkili mahkeme, tüzel kişinin yerleşim yeri (merkezi) mahkemesidir.

Birden Fazla Davalı Olması Halinde Yetki

• Davalı sayısı birden fazla ise bunlardan birinin yerleşim yerinde dava açılabilir. Buna rağmen, dava sebebinden dolayı ortak bir yer mahkemesi yetkili olarak belirtilmişse dava o yer mahkemesinde görülür.
• Ortak yetkili mahkeme bulunması halinde bu mahkemenin yetkisi kesin yetkidir.
• Dava açılırken, davalılardan birinin zararına olacak şekilde ona uzak mahkemede dava açılmışsa, o davalının davası ayrılır ve yetkisizlik kararı verilir.

Özel Yetki Kuralları

Geçici Olarak Oturulan Yerde Açılacak Davalarda Yetki

• Geçici olarak oturma durumunun söz konusu olması için orada bulunma hali uzun süreli olmalıdır.
• Geçici olarak oturulan yer mahkemesinin yetkisi alacak davaları ile taşınır mal davalarında söz konusudur. Bu tür davalarda davalı kişi geçici oturulan yerde olmalıdır.
• Geçici olarak oturma durumu daha çok memuriyet, öğrencilik, asker, çırak gibi durumlarda ortaya çıkabilir.

Yerleşim Yeri Bulunmayanların Davalarında Yetki

• Türkiye’de yerleşim yeri bulunmayanlar için yetkili mahkeme, Türkiye’de bulunan mutat meskenlerinin bulunduğu yer mahkemesidir. Mutat mesken ile kastedilen kişinin oturduğu, oturmak istediği ve fiilen yaşamını sürdürdüğü yerdir.
• Malvarlığına ilişkin davalarda da özel yetki belirtilmiştir. Buna göre malvarlığına ilişkin davalarda, özel yetki kurallarına ilişkin kurallar saklı kalmak üzere malın bulunduğu yerde de dava açılabilir.
• Türkiye’de yerleşim yeri bulunmayan Türklere ve yabancılara ilişkin davalarda yetki kuralları MÖHUK kurallarına tespit edilir.

Sözleşmeden Doğan Davalarda Yetki

• Sözleşmeden doğan davalarda, sözleşmenin ifa edileceği yer mahkemesi de yetkilidir.
• Borçlar hukuku kapsamındaki sözleşmeler için geçerli olan bu yetki kural, medeni hukukta yer alan bazı sözleşmeler (nişan sözleşmesi, miras sözleşmesi) için hükme tabi değildir.
• Sözleşmenin ifa yeri ile kastedilen husus Türk Borçlar Kanununa göre belirlenir. Genel kural öncelikle tarafların iradesine göre belirlenebilir. Taraflar sözleşmenin ifa yerini açık veya zımni olarak kararlaştırabilirler.
• Tarafların ifa yerini kararlaştırmadığı durumlarda ise TBK’nın ilgili hükümleri (m. 89) uygulama alanı bulur. Buna göre;
  • Dava konusu sözleşmeden doğan para borcu ise, ifa yeri alacaklının yerleşim yeridir.
  • Dava konusu parça borcu ise, ifa yeri sözleşme kurulduğu sırada borcun konusunun bulunduğu yerdir.
  • Diğer durumlarda ise ifa yeri borçlunun yerleşim yeridir.
• Söz konusu 10. madde de belirtilen yetki kuralı geçerli sözleşmeler bakımından uygulama alanı bulur. Feshedilen sözleşmeler veya geçersiz sözleşmeler içim madde 10 hükmü uygulanmaz.

Haksız Fiilden Doğan Davalarda Yetki

• Haksız fiilden doğan davalarda yetkili mahkeme madde 17’de belirtilmiştir. Madde metninde birden çok mahkemenin yetkili kabul edilebileceği belirtilmiştir. Buna göre haksız fiilden doğan davalarda,
  • Haksız fiilin işlendiği yer mahkemesi veya
  • Zararın meydana geldiği veya gelme ihtimalinin bulunduğu yer mahkemesi veya
  • Zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir.
• Haksız fiil birden fazla kişi tarafından işlenmişse, bu kişilere karşı haksız fiilin işlendiği yer mahkemesi de ortak yetkili mahkemedir.
• TMK’da düzenlenen kişilik haklarına tecavüz hallerinde ise açılacak davalar davacının veya davalının yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir.

Mirastan Doğan Davalarda Yetki

• Mirastan doğan davalarda hem kesin yetkili mahkeme hem de kesin yetkili olmayan mahkemelerin yetkisi bir arada düzenlenmiştir.
• Aşağıdaki durumlarda bahsedilen yetkiler kesin yetki değildir. Buna göre;
  • Terekede bulunan mal hakkında açılacak istihkak davası, terekenin yazımı ve tespiti zamanında mal nerede bulunuyorsa orada da açılabilir.
  • Mirasçılık belgesinin iptali ve yeni mirasçılık belgesi verilmesine ilişkin davalarda, mirasçıların her birinin oturduğu yer mahkemesi de yetkilidir.

Sigorta Sözleşmelerinden Doğan Davalarda Yetki

• Sigorta sözleşmelerinden doğan davalarda yetki hususu 15. maddede düzenlenmiştir. Madde zarar sigortalarında yetki ile can sigortalarında yetki olarak ikili bir ayrıma gitmiştir.
• Zarar sigortalarından doğan davalarda, sigorta konusu şey sabit bulunması gereken bir taşınıra ilişkinse malın bulunduğu yer mahkemesi; sabit bulunması gerekmeyen bir taşınıra ilişkinse rizikonun gerçekleştiği yer mahkemesi de yetkilidir.
• Madde de düzenlenen zarar sigortalarına ilişkin yetki kuralları kesin değildir. Deniz sigortalarından doğan davalar için uygulanmaz.

Karşı Davada Yetki

Şubeler ve Tüzel Kişilerle İlgili Davalarda Yetki

• Şubenin işlemlerinden doğan davalarda, şubenin bağlı olduğu merkezde davalı gösterilerek o şubenin bulunduğu yer mahkemesinde de dava açılabilir.
• Şubenin bulunduğu yerde açılan davalarda da davalı şube değil şubenin bağlı olduğu tüzel kişiliktir. Bundan dolayı şubenin bulunduğu yerde açılan davalarda, dava şubeye karşı açılmış olmaz.

Kesin Yetki Kuralları

• Bazı durumlar için kanun davanın açılması için yetkili mahkemeyi kesin olarak belirlemiştir. Kesin yetki öngörülen durumlarda dava sadece bu belirtilen yerlerde açılabilir, başka bir yerde açılamaz.
• Kesin yetki kuralının olduğu durumlarda kanunda belirtilen yer dışında başka bir yerde dava açılamaz.
• 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununda belirtilen kesin yetki kuralları şunlardır.

Taşınmazın Aynından Doğan Davalar

• Taşınmazın aynına ilişkin davalar taşınmazın bulunduğu yerde açılır. Burada kastedilen taşınmazın aynına ilişkin davalardır. Bu durumda taşınmaza dair şahsi hakka ilişkin davalarda bu madde hükmü uygulanmaz.
• Taşınmazın zilyetliğine veya alıkoyma hakkına ilişkin davalarda taşınmazın bulunduğu yerde açılır.
• İrtifak haklarına ilişkin davalarda taşınmazın bulunduğu yerde açılır.

Can Sigortalarında Yetki

• Can sigortalarında, zarar sigortalarının aksine kesin yetkili mahkeme kanuna belirtilmiştir. Buna göre, sigorta ettirenin, sigortalının veya lehtarın yerleşim yeri mahkemesi kesin yetkilidir.

Şubenin Bulunduğu Yer Mahkemesinin Yetkisi

• Şubenin kesin yetkili olması sadece belli durumlarda mümkündür. Kanun metninde de belirtildiği üzere ortaklık veya üyelik ilişkileriyle sınırlı olmak üzere ortakların veya üyelerin birbirine karşı açacakları davalarda tüzel kişinin merkezinin bulunduğu yer mahkemesi kesin yetkilidir.

Mirasa İlişkin Mirasbırakanın Son Yerleşim Yeri Mahkemesinin Yetkisi

• Kesin olmayan yetki kuralları arasında belirtildiği üzere mirasa ilişkin bazı hususlarda kesin olmayan yetki kuralları bazı hususlarda ise kesin yetki kuralı benimsenmiştir. Her iki durumda aynı kanun maddesinde belirtilmiştir. Buna göre aşağıdaki hallerde mirasbırakanın son yerleşim yeri mahkemesinin yetkisi kesindir:
  • Terekenin paylaşılmasına ilişkin, terekenin yönetiminden kaynaklanan,
  • Paylaşma sözleşmesinin geçersizliğine ilişkin davalar,
  • Miras sebebiyle istihkaka ilişkin davalar (Terekeye karşı istihkak davasında kesin yetki hali yoktur.),
  • Terekenin kesin paylaşımına kadar mirasçılara karşı açılacak tüm davalar,
  • Mirasın taksimi davası,
  • Ölüme bağlı tasarrufların iptali davası,
  • Taksimin butlanı ve feshi davası,
  • Mirasçılar arasında terekenin yönetiminden çıkan uyuşmazlık davaları,
  • Tenkis davaları (Tenkis davası taşınmaza ilişkin olsa da mirasbırakanın son yerleşim yerinde dava açılır.).
• Terekenin kesin taksimine kadar mirasbırakanın son yerleşim yeri yukarıdaki davalarda kesin yetkilidir. Bundan sonraki açılacak davalarda paylaşım gerçekleştiği için mirasçılara karşı dava açılır ve bu davalarda mirasçıların yerleşim yerinde açılabilir.