Yargı

• 1982 Anayasasında Yargı başlığı altında dört bölümde incelenmiştir. Bu yazımızda Anayasadaki sıraya göre Yargı başlığını anlatmaya çalışacağız. Yargı başlığı altındaki bölümler aşağıdaki sırayla incelenecektir.
  • I. Bölüm: Genel Hükümler
  • II. Bölüm: Yüksek Mahkemeler
  • III. Bölüm: Hakimler Savcılar Kurulu
  • IV. Bölüm: Sayıştay

Genel Hükümler

Genel hükümler bölümünde Yargı organına ilişkin temel ilkelere, mahkemelerin bağımsızlığına, hakim ve savcılık mesleğine yönelik düzenlemeler yapılmıştır.

Mahkemelerin Bağımsızlığı

Madde 138 –Hakimler, görevlerinde bağımsızdırlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun
olarak vicdanı kanaatlerine göre hüküm verirler.
Hiçbir organ, makam, merci veya kişi, yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve
hakimlere emir ve talimat veremez; genelge gönderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz.
Görülmekte olan bir dava hakkında Yasama Meclisinde yargı yetkisinin kullanılması ile ilgili
soru sorulamaz, görüşme yapılamaz veya herhangi bir beyanda bulunulamaz.
Yasama ve yürütme organları ile idare, mahkeme kararlarına uymak zorundadır; bu organlar
ve idare, mahkeme kararlarını hiçbir suretle değiştiremez ve bunların yerine getirilmesini
geciktiremez.

• Madde hükmüne göre hakimler görevlerinde bağımsızdırlar. Hakim, Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak aynı zamanda vicdani kanaatlerine göre hüküm verirler.
• Hakimlere ve mahkemelerin bağımsızlığının temeli olarak, hiçbir organ, makam, merci veya kişi mahkemelere ve hakimlere,
  • Emir veya talimat veremez.
  • Genelge gönderemez.
  • Tavsiye ve telkinde bulunamaz.
• Benzer şekilde bu bağımsızlığın bir diğer görünümü olarak Yasama Meclisinde görülmekte olan dava hakkında yargı yetkisinin kullanımı ile ilgili,
  • Soru sorulamaz.
  • Görüşme yapılamaz.
  • Herhangi bir beyanda bulunamaz.
• Mahkemelerin verdikleri kararlara yasama, yürütme organları ile idare uymak zorundadır. Bu organlar ve idare, mahkeme kararının yerine getirilmesini geciktiremez, hiçbir suretle değiştiremez.

Hakimlik ve Savcılık Teminatı

Madde 139 –Hakimler ve savcılar azlolunamaz, kendileri istemedikçe Anayasada gösterilen
yaştan önce emekliye ayrılamaz; bir mahkemenin veya kadronun kaldırılması sebebiyle de olsa, aylık,
ödenek ve diğer özlük haklarından yoksun kılınamaz.
Meslekten çıkarılmayı gerektiren bir suçtan dolayı hüküm giymiş olanlar, görevini sağlık
bakımından yerine getiremeyeceği kesin olarak anlaşılanlar veya meslekte kalmalarının uygun
olmadığına karar verilenler hakkında kanundaki istisnalar saklıdır.

• Hakimlik ve savcılık mesleği gereği Anayasa ile güvence altına alınmıştır. Buna göre;
  • Hakimler ve savcılar azlolunamaz.
  • Kendileri istemedikçe Anayasada belirtilen yaştan önce emekliye ayrılamaz.
  • Aylık, ödenek ve diğer özlük haklarından yoksun kılınamaz. (Bir mahkemenin veya kadronun kaldırılması sebebiyle de olsa.)
• Ancak hakimlik ve savcılık teminatına istisnalar kanunla düzenlenebilir. Buna göre;
  • Meslekte çıkarmayı gerektirecek suçtan hüküm giyenler.
  • Sağlık bakımından görevini yerine getiremeyeceği kesin olanlar.
  • Meslekte kalmalarının uygun olmadığına dair karar verilenler.

Hakimlik ve Savcılık Mesleği

Madde 140 –Hakimler ve savcılar adli ve idari yargı hakim ve savcıları olarak görev yaparlar.
Bu görevler meslekten hakim ve savcılar eliyle yürütülür.
Hakimler, mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre görev ifa ederler.
Hakim ve savcıların nitelikleri, atanmaları, hakları ve ödevleri, aylık ve ödenekleri, meslekte
ilerlemeleri, görevlerinin ve görev yerlerinin geçici veya sürekli olarak değiştirilmesi, haklarında
disiplin kovuşturması açılması ve disiplin cezası verilmesi, görevleriyle ilgili veya görevleri sırasında
işledikleri suçlarından dolayı soruşturma yapılması ve yargılanmalarına karar verilmesi, meslekten
çıkarmayı gerektiren suçluluk veya yetersizlik halleri ve meslek içi eğitimleri ile diğer özlük işleri
mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir.
Hakimler ve savcılar altmışbeş yaşını bitirinceye kadar hizmet görürler; askeri hakimlerin yaş
haddi, yükselme ve emeklilikleri kanunda gösterilir.
Hakimler ve savcılar, kanunda belirtilenlerden başka, Resmî ve özel hiçbir görev alamazlar.
Hakimler ve savcılar idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığına bağlıdırlar.
Hakim ve savcı olup da adalet hizmetindeki idari görevlerde çalışanlar, hakimler ve savcılar
hakkındaki hükümlere tabidirler. Bunlar, hakimler ve savcılara ait esaslar dairesinde sınıflandırılır ve
derecelendirilirler, hakimlere ve savcılara tanınan her türlü haklardan yararlanırlar.

• Hakimler ve savcılar adli ve idari yargı hakim ve savcı olarak görev yaparlar. Hakimler ve savcılar idari yönden Adalet Bakanlığına bağlıdır. Hakimler görevlerini mahkemenin bağımsızlığı ve hakimlik teminatına göre yerine getirirler.
• Hakim ve savcıların aşağıdaki konulardaki hakları, görevleri, yetkileri kanunla düzenlenir.
  • Nitelikleri,
  • Atanmaları,
  • Haklar ve ödevleri,
  • Aylık ve ödenekleri,
  • Meslekte ilerlemeleri ve görevlerinin ve görev yerlerinin geçici veya sürekli olarak değiştirilmesi,
  • Disiplin kovuşturması açılması ve disiplin cezası verilmesi,
  • Görevleriyle ilgili veya görevleri sırasında işledikleri suçlarla ilgili soruşturma yapılması ve yargılanmalarına karar verilmesi,
  • Meslek içi eğitimleri,
  • Özlük hakları,
  • Meslekten çıkarmayı gerektiren suçluluk veya yetersizlik halleri kanunla düzenlenir.
• Hakimler ve savcılar altmışbeş yaşını bitirinceye kadar hizmet görürler; askeri hakimlerin yaş haddi, yükselme ve emeklilikleri kanunda gösterilir.
• Hakimler ve savcılar kanunda belirtilenlerden başka resmi veya özel hiçbir görev alamazlar.
• Hakim ve savcı olup da adalet hizmetindeki diğer görevlerde çalışanlarda bu hükümlere tabidirler. Bu kişilerde hakim ve savcıların esaslarına göre derecelendirilir ve onlara tanınan her haktan yararlanabilirler.

D. Duruşmaların Açık ve Kararların Gerekçeli Olması

Madde 141 – Mahkemelerde duruşmalar herkese açıktır. Duruşmaların bir kısmının veya
tamamının kapalı yapılmasına ancak genel ahlakın veya kamu güvenliğinin kesin olarak gerekli
kıldığı hallerde karar verilebilir.
Küçüklerin yargılanması hakkında kanunla özel hükümler konulur.
Bütün mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazılır.
Davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılması, yargının görevidir.

• Anayasanın Yargı başlığı altında yargılamaya ilişkinde düzenlemeler mevcuttur. Buna göre duruşmalar herkese açıktır. Duruşmaların tamamının veya bir kısmının kapalı olması ancak iki durumda mümkündür. Bu durumlar;
  • Genel ahlak,
  • Kamu güvenliğinin kesin olarak gerekli olduğu hallerdir.
• Küçüklerin yargılanması hakkında kanunla özel hükümler konulur.
• Bütün mahkemelerin her türlü kararı gerekçeli olmalıdır.
• Davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılması yargının görevidir.

Mahkemelerin Kurulması

Madde 142 –Mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama usulleri
kanunla düzenlenir.
Disiplin mahkemeleri dışında askerî mahkemeler kurulamaz. Ancak savaş halinde, asker kişilerin görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevli askerî mahkemeler kurulabilir.

• Mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri ile işleyişi ve yargılama usulleri kanunla düzenlenir.
• 2017 yılı Anayasa Değişiklikleri ile askeri yargı kaldırılmıştır. Disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkemeler kurulamaz. Anacak savaş halinde, asker kişilerin görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevli askeri mahkemeler kurulabilir.

Adalet Hizmetlerinin Denetimi

Madde 144 –Adalet hizmetleri ile savcıların idarî görevleri yönünden Adalet Bakanlığınca denetimi, adalet
müfettişleri ile hâkim ve savcı mesleğinden olan iç denetçiler; araştırma, inceleme ve soruşturma
işlemleri ise adalet müfettişleri eliyle yapılır. Buna ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir.

• Adalet hizmetleri ile savcıların idari görevleri yönünden denetimi, adalet müfettişleri ile hakim ve savcı mesleğinden olan iç denetçiler tarafından gerçekleştirilir.
• Araştırma, soruşturma ve inceleme işlemleri ise adalet müfettişleri eliyle yürütülür. Buna ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir.