Kişinin Hakları ve Ödevleri

Kişinin Dokunulmazlığı, Maddi ve Manevi Bütünlüğü

Madde 17 – Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.
Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz.
Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamaz.
Meşru müdafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, bir tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, bir ayaklanma veya isyanın bastırılması veya olağanüstü hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması sırasında silah kullanılmasına
kanunun cevaz verdiği zorunlu durumlarda meydana gelen öldürme fiilleri, birinci fıkra hükmü dışındadır.

• Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir. Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz. Kişinin rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz.
• Kimseye işkence ve eziyet edilemez.
• Kimse insan haysiyetine bağdaşmayan bir ceza veya işleme tabi tutulamaz.
• Kişi dokunulmazlığı ile maddi ve manevi varlığı ancak aşağıda sayılan hallerde sınırlandırılabilir.
  • Meşru müdafaa hali
  • Yakalama ve tutuklama kararının yerine getirilmesi
  • Tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi
  • Ayaklanma veya isyanın bastırılması
  • Olağanüstü hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması esnasında silah kullanılmasına kanunun cevaz verdiği zorunlu durumlarda meydana gelen öldürme fiilleri.
• Ölüm cezası (idam) 2004 yılı Anayasa Değişikliği ile kaldırılmıştır.

Zorla Çalıştırılma Yasağı

Madde 18 – Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır. Şekil ve şartları kanunla düzenlenmek üzere hükümlülük veya tutukluluk süreleri içindeki çalıştırmalar; olağanüstü hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler; ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki beden ve fikir çalışmaları, zorla çalıştırma sayılmaz.

• Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır.
• Angarya, bir kimse veya topluluğa zorla ve ücret verilmeden yaptırılan iş.
• Zorla çalıştırılma sayılmayan haller;
  • Hükümlülük veya tutukluluk süreleri içindeki çalışmalar,
  • Olağanüstü hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler,
  • Ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki beden ve fikir çalışmaları.

Kişi Hürriyeti ve Güvenliği

Madde 19 – Herkes, kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir.
Şekil ve şartları kanunda gösterilen:
Mahkemelerce verilmiş hürriyeti kısıtlayıcı cezaların ve güvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi; bir mahkeme kararının veya kanunda öngörülen bir yükümlülüğün gereği olarak ilgilinin yakalanması veya tutuklanması; bir küçüğün gözetim altında ıslahı veya yetkili merci önüne çıkarılması için verilen bir kararın yerine getirilmesi; toplum için tehlike teşkil eden bir akıl hastası, uyuşturucu madde veya alkol tutkunu, bir serseri veya hastalık yayabilecek bir kişinin bir müessesede tedavi, eğitim veya ıslahı için kanunda belirtilen esaslara uygun olarak alınan tedbirin yerine getirilmesi; usulüne aykırı şekilde ülkeye girmek isteyen veya giren, ya da hakkında sınır dışı etme yahut geri verme kararı verilen bir kişinin yakalanması veya tutuklanması; halleri dışında kimse hürriyetinden yoksun bırakılamaz.
Suçluluğu hakkında kuvvetli belirti bulunan kişiler, ancak kaçmalarını, delillerin yok edilmesini veya değiştirilmesini önlemek maksadıyla veya bunlar gibi tutuklamayı zorunlu kılan ve kanunda gösterilen diğer hallerde hakim kararıyla tutuklanabilir. Hakim kararı olmadan yakalama, ancak suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yapılabilir; bunun şartlarını kanun gösterir.
Yakalanan veya tutuklanan kişilere, yakalama veya tutuklama sebepleri ve haklarındaki iddialar herhalde yazılı ve bunun hemen mümkün olmaması halinde sözlü olarak derhal, toplu suçlarda en geç hakim huzuruna çıkarılıncaya kadar bildirilir.
Yakalanan veya tutuklanan kişi, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç en geç kırksekiz saat ve toplu olarak işlenen suçlarda en çok dört gün içinde hâkim önüne çıkarılır. Kimse, bu süreler geçtikten sonra hakim kararı olmaksızın hürriyetinden yoksun bırakılamaz. Bu süreler olağanüstü hal ve savaş hallerinde uzatılabilir.
Kişinin yakalandığı veya tutuklandığı, yakınlarına derhal bildirilir.
Tutuklanan kişilerin, makul süre içinde yargılanmayı ve soruşturma veya kovuşturma sırasında serbest bırakılmayı isteme hakları vardır. Serbest bırakılma ilgilinin yargılama süresince duruşmada hazır bulunmasını veya hükmün yerine getirilmesini sağlamak için bir güvenceye bağlanabilir. Her ne sebeple olursa olsun, hürriyeti kısıtlanan kişi, kısa sürede durumu hakkında karar verilmesini ve bu kısıtlamanın kanuna aykırılığı halinde hemen serbest bırakılmasını sağlamak amacıyla yetkili bir yargı merciine başvurma hakkına sahiptir.
Bu esaslar dışında bir işleme tâbi tutulan kişilerin uğradıkları zarar, tazminat hukukunun genel prensiplerine göre, Devletçe ödenir.

• Herkes kişi hürriyetine ve güvenliğine sahiptir.
• Ancak aşağıda sayılan haller dışında kimse hürriyetinden yoksun bırakılamaz.
  • Mahkemelerce verilmiş olan hürriyeti kısıtlayıcı cezalar ve güvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi,
  • Mahkeme kararına veya kanunda öngörülen yükümlülüğe bağlı olarak ilgilinin tutuklanması veya yakalanması,
  • Küçüğün gözetim altında ıslahı veya yetkili merci önüne çıkarılması için verilen kararın yerine getirilmesi,
  • Toplum için tehlike teşkil eden akıl hastası, uyuşturucu madde veya alkol tutkunu serseri veya hastalık yayabilecek kişinin kurumda tedavi, eğitim veya ıslahı için kanunda belirlenen usullere uygun alınan tedbirlerin yerine getirilmesi,
  • Usulüne aykırı olarak ülkeye girmek isteyen, giren ya da hakkında iade veya geri verme kararı verilen kişinin yakalanması veya tutuklanması.
• Madde metninin üçüncü fıkrasında ayrıca tutuklama ve yakalama kararları da düzenlenmiştir.
• Yakalama kararı için öncelikle hakim kararının gerekli olduğu kesin bir şekilde belirtilmiştir. Yakalama kararı verilmesi için aranan şartların bir kısmı Anayasa’da belirtilmiş ve kişi hürriyeti güvence altına alınmıştır. Buna göre;
  • Suçluluğu hakkında kuvvetli belirti olan veya
  • Kaçmalarını, delillerin yok edilmesini veya değiştirilmesini önlemek amacıyla veya
  • Kanunda sayılan zorunlu hallerde tutuklama kararı hakim tarafından verilebilir.
• Aynı fıkrada düzenlenen bir diğer hususta yakalama kararıdır. Hakim kararı olmadan yakalama yapmak yasaktır. Ancak aşağıdaki hallerde hakim kararı olmadan da yakalama yapılabilir;
  • Suçüstü hali,
  • Gecikmesinde sakınca bulunan haller.
• Yakalanan veya tutuklanan kişilere iletilecek bilgiler, hakları ve bu sürenin en çok ne kadar devam edebileceği de aynı madde de düzenlenmiştir. Buna göre;
• Yakalanan veya tutuklanan kişilere yakalama ve tutuklama sebepleri, iddialar herhalde yazılı ve bunun mümkün olmaması halinde sözlü olarak derhal, toplu işlenen suçlarda hakim karşısına çıkarılıncaya kadar bildirilir.
• Yakalanan veya tutuklanan kişi, en yakın mahkemeye götürülme süresi hariç en geç 48 saat içinde, toplu suçlarda en geç 4 gün içinde hakim önüne çıkarılır. Bu süreleri geçtikten sonra kimse hakim kararı olmaksızın hürriyetinden yoksun bırakılamaz.
• Belirtilen süreler olağanüstü hallerde veya savaş hallerinde uzatılabilir.
• Kişinin yakalandığı veya tutuklandığı yakınlarına derhal bildirilir.
• Tutuklanan kişiler makul süre içinde yargılanmayı ve serbest bırakılmayı isteyebilir. Kişinin serbest bırakılması güvencelere bağlanabilir.
• Hürriyeti kısıtlanan kişi her ne olursa olsun yargı yerine başvurma hakkına sahiptir.
• Yukarıda sayılan esaslar dışında muameleye tabi tutulan kişilerin uğradıkları zararlar, tazminat hukukunun genel prensiplerine göre devletçe karşılanır.

Özel Hayatın Gizliliği ve Korunması

Özel Hayatın Gizliliği

Madde 20 – Herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz. Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin
önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak, usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; kimsenin üstü, özel kâğıtları ve eşyası aranamaz ve bunlara el konulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur.
Hâkim, kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar.
Herkes, kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme
hakkına sahiptir. Bu hak; kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar. Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızasıyla işlenebilir. Kişisel verilerin korunmasına ilişkin esas ve usuller kanunla düzenlenir.

• Madde hükmünde özel hayat ve aile hayatı bir arada kullanılmış ve her ikisi de aynı kapsama alınmıştır. Diğerlerine karşı da özel hayata ve aile hayatına saygı gösterilmesi gerektiği ve gizliliğine dokunulmayacağı ifade edilmiştir.
• Özel sınırlama sebepleri aşağıdaki haklarla beraber en sonda incelenecektir.

Konut Dokunulmazlığı

Madde 21 – Kimsenin konutuna dokunulamaz. Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; kimsenin konutuna girilemez, arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el konulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar.

• Konut dokunulmazlığı kesin bir şekilde korunurken beraberinde konutta arama yapılamaması ve eşyaya el konulamaması da güvence altına alınmıştır.
• Özel sınırlama sebepleri aşağıdaki haklarla beraber en sonda incelenecektir.

Haberleşme Hürriyeti

Madde 22 – Herkes, haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır.
Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak
gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; haberleşme engellenemez ve gizliliğine dokunulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidört saat içinde
görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, karar kendiliğinden kalkar.
İstisnaların uygulanacağı kamu kurum ve kuruluşları kanunda belirtilir.

• Haberleşmenin gizli olacağı esası belirtilip, herkesin haberlerşme hürriyetine sahip olduğu ifade edilmiştir.
• Özel sınırlama sebepleri üst başlıklardaki haklarla beraber incelenecektir. Buna göre özel sınırlama sebepleri şunlardır:
  • Milli güvenlik,
  • Kamu düzeni,
  • Suç işlenmesinin önlenmesi,
  • Genel sağlık,
  • Genel ahlak,
  • Başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması.
• Söz konusu özel hayatın gizliliği hakları ancak hakim kararı ile özel sınırlama sebeplerine bağlı olarak sınırlandırılabilir. Ancak bu durumunda istisnası gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yetkili merciin yazılı emridir.
• Yetkili merciin yazılı emri ile sınırlandırma halinde merciin kararı 24 SAAT içinde hakimin onayına sunulur. Hakim, kararını 48 SAAT içinde açıklar, aksi halde karar kendiliğinden kalkar.

Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti

Madde 23 – Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir.
Yerleşme hürriyeti, suç işlenmesini önlemek, sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek ve kamu mallarını korumak;
Seyahat hürriyeti, suç soruşturma ve kovuşturması sebebiyle ve suç işlenmesini önlemek;
Amaçlarıyla kanunla sınırlanabilir.
Vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabilir.
Vatandaş sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkından yoksun bırakılamaz.

• Yerleşme ve seyahat hürriyeti herkese tanınmıştır.
• Yerleşme hürriyeti,
  • Suç işlenmesini önlemek,
  • Sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak,
  • Sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek,
  • Kamu mallarını korumak amacıyla ancak kanunla sınırlandırılabilir.
• Seyahat hürriyeti,
  • Suç soruşturması ve kovuşturması sebebiyle,
  • Suç işlenmesini önlemek amacıyla ancak kanunla sınırlandırılabilir.
• Aynı maddede yurt dışına çıkma hürriyeti de düzenlenmiştir. Buna göre;
  • Suç soruşturması ve kovuşturması nedeniyle ancak hakim kararıyla yurt dışına çıkma hürriyeti sınırlandırılabilir.
• Son olarak sadece vatandaşlarına tanınan yurda giriş hakkı ve sınır dışı edilememe hakkı düzenlenmiştir. Buna göre vatandaş sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkından yoksun bırakılamaz.

Din ve Vicdan Hürriyeti

Madde 24 – Herkes, vicdan, dini inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir.
14. madde hükümlerine aykırı olmamak şartıyla ibadet, dini ayin ve törenler serbesttir.
Kimse, ibadete, dini ayin ve törenlere katılmaya, dini inanç ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; dini inanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz ve suçlanamaz.
Din ve ahlak eğitim ve öğretimi Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Din kültürü ve ahlak öğretimi ilk ve ortaöğretim kurumlarında okutulan zorunlu dersler arasında yer alır. Bunun dışındaki din eğitim ve öğretimi ancak, kişilerin kendi isteğine, küçüklerin de kanuni temsilcisinin talebine bağlıdır.
Kimse, Devletin sosyal, ekonomik, siyasi veya hukuki temel düzenini kısmen de olsa, din kurallarına dayandırma veya siyasi veya kişisel çıkar yahut nüfuz sağlama amacıyla her ne suretle olursa olsun dini veya din duygularını yahut dince kutsal sayılan şeyleri istismar edemez ve kötüye kullanamaz.

• Maddeyi üç kısma ayırarak incelersek:
• Birinci kısımda, dini inanç ve kanaat hürriyeti mutlak olarak korunmuştur. Ancak ibadet hürriyeti ise Madde 14 hükümlerine aykırı olmamak üzere korunmaktadır.
• İkinci kısımda, din ve ahlak eğitimi Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır ve ilk ve ortaöğretim kurumlarında zorunlu din ve ahlak dersi verilir. Bunların dışında ise ancak kişinin kendi isteğine göre küçüklerinde kanuni temsilcilerinin talebine göre verilir.
• Üçüncü kısımda ise Devletin din kurallarına dayandırma veya dince kutsal sayılan şeylerin istismar edilemeyeceği ve kötüye kullanılamayacağı belirtilmiştir.

Düşünce ve Kanaat Hürriyeti

Madde 25 – Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir.
Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; düşünce kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz.

• Düşünce ve kanaat hürriyetine herkes sahiptir.
• Düşünce ve kanaatlerini kimse açıklamaya zorlanamaz, bu düşünceleri nedeniyle kınanamaz ve suçlanamaz.
• Bu maddenin ikinci fıkrası çekirdek haklar kapsamında yer almaktadır.

Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti

Madde 26 – Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir. Bu hürriyet Resmî makamların müdahalesi olmaksızın haber veya fikir almak ya da vermek serbestliğini de kapsar. Bu fıkra hükmü, radyo, televizyon, sinema veya benzeri yollarla yapılan yayımların izin sistemine bağlanmasına engel değildir.
Bu hürriyetlerin kullanılması, millî güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği, Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünün korunması, suçların önlenmesi, suçluların cezalandırılması, Devlet sırrı olarak usulünce belirtilmiş bilgilerin açıklanmaması, başkalarının şöhret veya haklarının, özel ve aile hayatlarının yahut kanunun öngördüğü meslek sırlarının korunması veya yargılama görevinin gereğine uygun olarak yerine getirilmesi amaçlarıyla sınırlanabilir.
Haber ve düşünceleri yayma araçlarının kullanılmasına ilişkin düzenleyici hükümler, bunların yayımını engellememek kaydıyla, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetinin sınırlanması sayılmaz.
Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetinin kullanılmasında
uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunla düzenlenir.

• Öncelikle aşağıda basın ve yayımla ilgili hakların aksine radyo, televizyon, sinema ve benzeri yayımlar izin sistemine bağlanabilir.
• Özel sınırlama sebepleri ile bu hürriyetlerin kullanımı sınırlandırılabilir.
  • Milli güvenlik,
  • Kamu düzeni,
  • Kamu güvenliği,
  • Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin milletiyle bölünmez bütünlüğünün korunması,
  • Suçların önlenmesi,
  • Suçluların cezalandırılması,
  • Devlet sırrı olarak usulünce belirlenmiş bilgilerin açıklanmaması,
  • Başkalarının şöhret veya haklarının, özel veya aile hayatlarının, meslek sırlarının korunması,
  • Yargılama görevinin yeri getirilmesi amacıyla sınırlandırılabilir.

Bilim ve Sanat Hürriyeti

Madde 27 – Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir.
Yayma hakkı, Anayasanın 1 inci, 2 nci ve 3 üncü maddeleri hükümlerinin değiştirilmesini sağlamak amacıyla kullanılamaz.
Bu madde hükmü yabancı yayınların ülkeye girmesi ve dağıtımının kanunla düzenlenmesine engel değildir.

• Yayma hakkının Anayasanın değiştirilemez hükümleri olan 1, 2 ve 3. maddelerinin değiştirilmesini sağlamak amacıyla kullanılamayacağı belirtilmiştir.

Basın ve Yayımla İlgili Hükümler

Basın Hürriyeti

Madde 28 – Basın hürdür, sansür edilemez. Basımevi kurmak izin alma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamaz.
Devlet, basın ve haber alma hürriyetlerini sağlayacak tedbirleri alır.
Basın hürriyetinin sınırlanmasında, Anayasanın 26 ve 27. maddeleri hükümleri uygulanır.
Devletin iç ve dış güvenliğini, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü tehdit eden veya suç işlemeye ya da ayaklanma veya isyana teşvik eder nitelikte olan veya Devlete ait gizli bilgilere ilişkin bulunan her türlü haber veya yazıyı, yazanlar veya bastıranlar veya aynı amaçla, basanlar, başkasına verenler, bu suçlara ait kanun hükümleri uyarınca sorumlu olurlar. Tedbir yolu ile dağıtım hakim kararıyla; gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunun açıkça yetkili kıldığı mercin emriyle önlenebilir. Dağıtımı önleyen yetkili merci, bu kararını en geç yirmidört saat içinde yetkili hakime bildirir. Yetkili hakim bu kararı en geç kırksekiz saat içinde onaylamazsa, dağıtımı önleme kararı hükümsüz sayılır.
Yargılama görevinin amacına uygun olarak yerine getirilmesi için, kanunla belirtilecek sınırlar içinde, hakim tarafından verilen kararlar saklı kalmak üzere, olaylar hakkında yayım yasağı konamaz.
Süreli veya süresiz yayınlar, kanunun gösterdiği suçların soruşturma veya kovuşturmasına geçilmiş olması hallerinde hakim kararıyla; Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünün, milli güvenliğin, kamu düzeninin, genel ahlakın korunması ve suçların önlenmesi bakımından gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunun açıkça yetkili kıldığı merciin emriyle toplatılabilir. Toplatma kararı veren yetkili merci, bu kararını en geç yirmidört saat içinde yetkili hakime bildirir; hakim bu kararı en geç kırksekiz saat içinde onaylamazsa, toplatma kararı hükümsüz sayılır.
Süreli veya süresiz yayınların suç soruşturma veya kovuşturması sebebiyle zapt ve müsaderesinde genel hükümler uygulanır.
Türkiye’de yayımlanan süreli yayınlar, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne, Cumhuriyetin temel ilkelerine, milli güvenliğe ve genel ahlaka aykırı yayımlardan mahkum olma halinde, mahkeme kararıyla geçici olarak kapatılabilir. Kapatılan süreli yayının açıkça devamı niteliğini taşıyan her türlü yayın yasaktır; bunlar hakim kararıyla toplatılır.

• Basın hürdür, sansür edilemez, ibaresi ile kesinlikle sansüre izin verilmemiştir. Devamında ise basımevlerinin kurulmasına yönelik izin ve mali teminat şartı koyulamacağı belirtilmiştir.
• Basın hürriyeti, kendisinden önceki düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti ve bilim ve sanat hürriyeti kapsamında korunmuştur ve sınırlamalar içinde bir önceki hürriyetlere gönderme yapılmıştır.
• Tedbir yoluyla dağıtım ancak hakim kararıyla, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde ise yetkili mercinin kararıyla yapılabilir. Yetkili merci aldığı kararı 24 SAAT içinde hakim onayına sunmalı, hakimde 48 SAAT içinde kararını vermelidir.
• Aşağıdaki eylemlerde bulunanlar ilgili kanunlarda yer alan suçlara göre sorumludurlar.
  • Devletin iç ve dış güvenliğini, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü tehdit eden,
  • Suç işlemeye veya ayaklanma veya isyana teşvik eder nitelikte bulunan,
  • Devlete ait gizli bilgilere ilişkin yazıyı basanlar, yayanlar veya aynı amaçla bastıranlar, başkasına verenler.
• Hakim tarafından kanunla belirtilen hallere ilişkin olanlar hariç olmak üzere yayım yasağı konamaz.
• Süreli ve süresiz yayınları toplatma kararı ancak aşağıdaki hallerde hakim kararıyla, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yetkili mercin kararıyla uygulanabilir. Yetkili merci kararını 24 SAAT içinde hakim onayına sunmalı, hakimde 48 SAAT içinde kararını vermelidir.
• Süreli yayınların, aşağıdaki hallerden birine aykırılıktan mahkum olması halinde hakim kararıyla geçici olarak kapatılabilir.
  • Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne,
  • Cumhuriyetin temel ilkelerine,
  • Milli güvenliğe,
  • Genel ahlaka.
• Süreli veya süresiz yayınların suç soruşturması veya kovuşturması nedeniyle zapt ve müsaderesinde genel hükümler uygulanır.

Süreli ve Süresiz Yayın Hakkı

Madde 29 – Süreli veya süresiz yayın önceden izin alma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamaz.
Süreli yayın çıkarabilmek için kanunun gösterdiği bilgi ve belgelerin, kanunda belirtilen yetkili mercie verilmesi yeterlidir. Bu bilgi ve belgelerin kanuna aykırılığının tesbiti halinde yetkili merci, yayının durdurulması için mahkemeye başvurur.
Süreli yayınların çıkarılması, yayım şartları, mali kaynakları ve gazetecilik mesleği ile ilgili esaslar kanunla düzenlenir. Kanun, haber, düşünce ve kanaatlerin serbestçe yayımlanmasını engelleyici veya zorlaştırıcı siyasal, ekonomik, mali ve teknik şartlar koyamaz.
Süreli yayınlar, Devletin ve diğer kamu tüzel kişilerinin veya bunlara bağlı kurumların araç ve imkanlarından eşitlik esasına göre yararlanır.

• Süreli ve süresiz yayın hakkı önceden izin alma ve mali teminat şartına bağlanamaz. Süreli yayın çıkarmak için gerekli bilgi ve belgelerin yetkili mercilere verilmesi yeterlidir. Bilgi ve belgelerin kanuna aykırılığı halinde yetkili merciler mahkemeye başvururlar.
• Süreli yayınlar kamu tüzel kişilerinin veya kurumlarının araç ve imkanlarından eşitlik esasına göre yararlanır.

Basın Araçlarının Korunması

Madde 30- Kanuna uygun şekilde basın işletmesi olarak kurulan basımevi ve eklentileri ile basın araçları, suç aleti olduğu gerekçesiyle zapt ve müsadere edilemez veya işletilmekten alıkonulamaz.

Kamu Tüzel Kişilerinin Elindeki Basın Dışı Kitle Haberleşme Araçlarından Yararlanma Hakkı

Madde 31 –Kişiler ve siyasi partiler, kamu tüzel kişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme ve yayım araçlarından yararlanma hakkına sahiptir. Bu yararlanmanın şartları ve usulleri kanunla düzenlenir.
Kanun, millî güvenlik, kamu düzeni, genel ahlâk ve sağlığın korunması sebepleri dışında, halkın bu araçlarla haber almasını, düşünce ve kanaatlere ulaşmasını ve kamuoyunun serbestçe oluşmasını engelleyici kayıtlar koyamaz.

• Kişiler ve siyasi partiler, kamu tüzel kişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme ve yayım araçlarından yararlanma hakkına sahiptir, bu usuller kanunla düzenlenir. Kanun aşağıdaki haller hariç olmak üzere halkın haber almasını, kamuoyunun oluşmasını engelleyici hükümler koyamaz.
  • Milli güvenlik,
  • Kamu düzeni,
  • Genel ahlak,
  • Genel sağlık.

Düzeltme ve Cevap Hakkı

Madde 32 – Düzeltme ve cevap hakkı, ancak kişilerin haysiyet ve şereflerine dokunulması veya kendileriyle ilgili gerçeğe aykırı yayınlar yapılması hallerinde tanınır ve kanunla düzenlenir.
Düzeltme ve cevap yayımlanmazsa, yayımlanmasının gerekip gerekmediğine hakim tarafından ilgilinin müracaat tarihinden itibaren en geç yedi gün içerisinde karar verilir.

• Düzeltme ve cevap hakkı iki durumda tanınabilir. Buna göre;
  • Kişilerin haysiyet ve şereflerine dokunulması,
  • Gerçeğe aykırı yayınlar yapılması hallerinde tanınabilir.
• Düzeltme ve cevap yayımlanmazsa, ilgilinin müracaatına göre hakim 7 GÜN içinde karar verir.

Toplantı Hak ve Hürriyetleri

Dernek Kurma Hürriyeti

Madde 33 – Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir.
Hiç kimse bir derneğe üye olmaya ve dernekte üye kalmaya zorlanamaz.
Dernek kurma hürriyeti ancak, millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâk ile başkalarının hürriyetlerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir.
Dernek kurma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir.
Dernekler, kanunun öngördüğü hallerde hâkim kararıyla kapatılabilir veya faaliyetten alıkonulabilir. Ancak, millî güvenliğin, kamu düzeninin, suç işlenmesini veya suçun devamını önlemenin yahut yakalamanın gerektirdiği hallerde gecikmede sakınca varsa, kanunla bir merci, derneği faaliyetten men ile yetkilendirilebilir. Bu merciin kararı, yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, bu idarî karar kendiliğinden yürürlükten kalkar.
Birinci fıkra hükmü, Silahlı Kuvvetler ve kolluk kuvvetleri mensuplarına ve görevlerinin gerektirdiği ölçüde Devlet memurlarına kanunla sınırlamalar getirilmesine engel değildir.
Bu madde hükümleri vakıflarla ilgili olarak da uygulanır.

• Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma, üye olma veya üyelikten ayrılma hakkına sahiptir. Kimse üye olmaya veya üyelikten çıkarılmaya zorlanamaz.
• Dernek kurma hürriyeti ancak aşağıdaki hallerle sınırlı olarak sınırlandırılabilir.
  • Milli güvenlik,
  • Kamu düzeni,
  • Suç işlenmesinin önlenmesi,
  • Genel ahlak,
  • Genel sağlık,
  • Başkalarının hürriyetlerinin korunması.
• Dernekler kanunun öngördüğü şartlara göre ancak hakim kararıyla kapatılabilir. Ancak aşağıdaki durumlarda, gecikmesinde sakınca bulunması üzerine yetkili merciin kararıyla dernek faaliyetten men edilebilir. Yetkili merci kararını 24 SAAT içinde hakim onayına sunar, hakimde kararını 48 SAAT içinde açıklar, aksi halde karar kendiliğinden kalkar.
  • Millî güvenliğin,
  • Kamu düzeninin,
  • Suç işlenmesini veya suçun devamını önlemenin yahut yakalamanın gerektirdiği durumlarda.

Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı

Madde 34 – Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir.
Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı ancak, millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlâkın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla ve kanunla sınırlanabilir.
Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir.

• Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı herkese tanınmış olup önceden izin almadan silahsız ve saldırısız olarak yapılabilir.
• Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı aşağıdaki durumlarda kanunla sınırlandırılabilir.
  • Milli güvenlik,
  • Kamu düzeni,
  • Suç işlenmesinin önlenmesi,
  • Genel ahlak,
  • Genel sağlık,
  • Başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması.

Mülkiyet Hakkı

Madde 35 – Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir.
Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir.
Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz.

• Mülkiyet hakkı miras hakkıyla beraber düzenlenmiş ve herkese tanınmıştır.
• Mülkiyet ve miras hakkı ancak kamu yararı amacıyla kanunla sınırlanabilir.
• Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz.

Hakların Aranması İle İlgili Hükümler

Hak Arama Hürriyeti

Madde 36 – Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir.
Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz.

• Bir çok konuda karşımıza çıkan temel haklarımızdan olan adil yargılanma hakkı Anayasa’da güvence altına alınmıştır.
• Herkes meşru araçları kullanarak yargı önünde davacı veya davalı olarak yer alabilir, adil yargılanma hakkına sahiptir.
• Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz.

Kanuni Hakim Güvencesi

Madde 37 – Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz.
Bir kimseyi kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine sahip olağanüstü merciler kurulamaz.

• Yargılamanın temel ilkelerinden olan kanuni hakim güvencesi birinci fıkrada hüküm altına alınmıştır. Buna göre, kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz.
• Bir kimseyi tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılmasını gerektirecek yargı yetkisine sahip olağanüstü merciler kurulamaz.

Suç ve Cezalara İlişkin Esaslar

Madde 38 – Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz; kimseye suçu işlediği zaman kanunda o suç için konulmuş olan cezadan dahaağır bir ceza verilemez.
Suç ve ceza zamanaşımı ile ceza mahkumiyetinin sonuçları konusunda da yukarıdaki fıkra uygulanır.
Ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur.
Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar, kimse suçlu sayılamaz.
Hiç kimse kendisini ve kanunda gösterilen yakınlarını suçlayan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delil göstermeye zorlanamaz.
Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular, delil olarak kabul edilemez.
Ceza sorumluluğu şahsidir.
Hiç kimse, yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz.
Ölüm cezası ve genel müsadere cezası verilemez.
İdare, kişi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doğuran bir müeyyide uygulayamaz. Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından bu hükme kanunla istisnalar getirilebilir.
Uluslararası Ceza Divanına taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler hariç olmak üzere vatandaş, suç sebebiyle yabancı bir ülkeye verilemez.

• Suç ve cezalara ilişkin hususlar başlığı altında önemli evrensel ilkelere değinilmiş ve temel haklar güvence altına alınmıştır. Buna göre sırasıyla;
• Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz.
• Kimseye suçu işlediği zaman kanunda o suç için konulmuş cezadan daha ağır ceza verilemez.
• Ceza ve güvenlik tedbirleri ancak kanunla konur.
• Masumiyet Karinesi: Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar kimse suçlu sayılamaz.
• Ceza sorumluluğu şahsidir.
• Hiç kimse kendisini ve kanunda gösterilen yakınlarını suçlayıcı beyanda bulunmaya, delil göstermeye zorlanamaz.
• Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular delil olarak kabul edilmez. (2001)
• Hiç kimse yalnız sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirmediği için özgürlüğünden alıkonulamaz. (2001)
• Ölüm cezası ve genel müsadere cezası verilemez. (2004)
• İdare kişi hürriyetini kısıtlayıcı müeyyideler uygulayamaz.
• Uluslararası Ceza Divanına taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler hariç olmak üzere vatandaş, suç sebebiyle yabancı ülkeye verilemez. (2004)

İspat Hakkı

Madde 39 – Kamu görev ve hizmetinde bulunanlara karşı, bu görev ve hizmetin yerine getirilmesiyle ilgili olarak yapılan isnatlardan dolayı açılan hakaret davalarında, sanık, isnadın doğruluğunu ispat hakkına sahiptir. Bunun dışındaki hallerde ispat isteminin kabulü, ancak isnat olunan fiilin doğru olup olmadığının anlaşılmasında kamu yararı bulunmasına veya şikayetçinin ispata razı olmasına bağlıdır.

• İspat hakkı, kamu görevlileri ve hizmetlilerine karşı yapılan isnatlara karşı mahkemede, sanıkların isnatlarını ispat etme hakkına sahip olduğunu ifade etmektedir.
• Birinci durum dışında ispat hakkı ancak kamu yararı veya şikayetçinin ispata rıza göstermesine bağlı olarak kullanılabilir.

Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması

Madde 40 – Anayasa ile tanınmış hak ve hürriyetleri ihlal edilen herkes, yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkanının sağlanmasını isteme hakkına sahiptir.
Devlet, işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorundadır.
Kişinin, Resmî görevliler tarafından vaki haksız işlemler sonucu uğradığı zarar da, kanuna göre, Devletçe tazmin edilir. Devletin sorumlu olan ilgili görevliye rücu hakkı saklıdır.

• Herkes, Anayasa ile tanınmış haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle yetkili makamlara başvurma imkanının sağlanmasını isteyebilir.
• Devlet, ilgili kişilerin hangi kanun yollarına ve mercilere başvurabileceğini, başvurma süresini belirtmek zorundadır.
• Kişilerin, resmi görevlilerin haksız işlemleri sonucu uğradığı zararlarda Devletçe tazmin edilir. Devlet sorumluluğu ile ilgili olarak ilgili görevliye rücu edebilir.