Dürüstlük Kuralı – Objektif İyiniyet
- Hakların kullanılması hakkın sağladığı yetkiye göre değişir. Ancak bütün hakların kullanılmasında uyulması gereken genel kural vardır.
- Medeni Kanun madde 2’de belirtilen bu kural dürüstlük kuralıdır.
- Madde 2/1 – Herkes, haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır.
- Bir hak dürüstlük kuralına aykırı kullanılırsa da hakkın kötüye kullanılması söz konusu olur.
- Madde 2/2 – Bir hakkın açıkça kötüye kullanılmasını hukuk düzeni korumaz.
- Tanım: Dürüstlük kuralı, orta zekalı, makul kimselerin toplum içerisinde güvene, ahlaka ve dürüstlüğe dayalı davranışları sonunda meydana gelmiş herkesçe benimsenen kurallar bütünüdür.
- Hak sahibi, hakkın kendisine verdiği yetkileri kullanırken dürüst davranmak zorundadır. Dürüst davranmadığı takdirde hakkını kötüye kullanmış olur.
- Kişilerin dışında oluşmuş ve onlara kabul ettirilmiş kuralların uygulanması gereken hallerde, hakim bunları resen nazara alır.
- Dürüstlük ilkesi, hakkın kaynağı ne olursa olsun bu hakların kullanılması ve borcun ifasına ilişkindir.
- Herkes, haklarını kullanmada ve borçlarını ifada dürüstlük kuralına uymakla yükümlüdür.
- NOT: Hakların kazanılmasında iyi niyetin rolü vardır. Ancak hakların kullanılmasında ve borçların ifasında dürüstlük kuralının rolü vardır.
Hukuki İşlemlerin Uygulanmasında Dürüstlük
- Hukuki işlemlerin aşağıdaki aşamalarında taraflar dürüstlük kuralına uygun davranmalıdır.
- Hukuki işlemlerin kuruluşunda,
- Hukuki işlemlerin yorumunda,
- Hukuki işlemlerin tamamlanmasında,
- Hukuki yükümlülük tahvilinde,
- Sözleşme öncesi sorumlulukta, taraflar sözleşmenin yapılmasından, kuruluş aşamasından önceki safhada dürüst davranmak zorundadır.
- Sözleşmenin değişen koşullara uydurulmasında, sözleşme yapıldıktan sonra koşulların öngörülemeyecek derecede imkansızlaşması halinde, taraflardan biri için durum çekilmez hale geliyorsa sözleşmenin yeni durumlara uyarlanması istenebilir.
- Hukuki işlemlerin ikincil noktalarının tamamlanmasında, hukuki işlemlerin birincil noktalarını kanun koyucu belirler. Ancak ikincil noktalarda ise tarafların dürüstlük kuralına uygun davranarak kararlaştırmaları beklenir.
Kanunların Uygulanmasında Dürüstlük Kuralı
- Kanunların uygulanmasında aşağıdaki durumlarda dürüstlük kuralına uyulması gerekir.
- Kanunun yorumlanmasında,
- Bir hukuki durumun amaca aykırı olarak kullanılması yasağında,
- Kanuna karşı hilenin önlenmesinde, emredici kurallara aykırı bir fiil veya hukuki işlemlere uygulanacak yaptırımı bertaraf etmek için hukuka uygun başka yollara başvurarak istenilen sonuca ulaşmaktır. Kaçınılan hükmün yaptırımı neyse, kanuna karşı hile ile elde edilen sonuca da aynı yaptırım uygulanır.
- Borçların yerine getirilmesinde de dürüstlük kuralına uyulmalıdır.
Hakkın Kötüye Kullanılması
- Hakkın amacına aykırı kullanılması dürüstlük kuralı ile bağdaşmaz ve hak kötüye kullanılmış olur.
- Hakkın kötüye kullanılması için hakkın var olması gerekir, hakka dayanmayan davranışlarda ise ortada hak yoktur.
- Hakkın kötüye kullanılmasından bahsedebilmek için;
- Hukuk düzenince tanınmış hak var olmalıdır,
- Hakkın açıkça doğruluk ve güven kurallarına aykırı kullanılmış olması gerekir,
- Hakkın bu şekilde kullanımı nedeniyle başkalarının zarar görmesi veya zarar görme tehlikesi ile karşı karşıya gelmesi gerekir.
- Aşağıdaki durumlarda ise hak kötüye kullanılmış olur;
- Hakkın, hak sahibine meşru bir çıkar sağlamak için değilde başkasını zarara sokmak, güç duruma düşürmek amacıyla kullanılması halinde hak kötüye kullanılmış olur.
- Hakkın kullanılmasıyla elde edilecek çıkar meşru değilse yine hak kötüye kullanılmış olur.
- Hukuken tanınan ve korunun hak ile, dürüstlük kuralına aykırı kullanılan hak arasında açık bir oransızlık olduğu hallerde de hak kötüye kullanılmış olur.
- Bir kimsenin, kendi aldatıcı davranışları ile yarattığı duruma dayanan bir hakkı kullanması halleri de hakkın kötüye kullanılması teşkil eder.
- Hakkın kötüye kullanılması bazen çelişkili tutum sergilenmesi halinde de ortaya çıkabilir.
- Bazı durumlarda, ayırt etme gücüne sahip olmayan kişi ile yapılan bir sözleşmenin daha sonra geçersizliğinin ileri sürülmesi hakkın kötüye kullanılması teşkil edebilir.
- Hakkın kötüye kullanılmasını, hukuk düzeni korumaz. Bundan anlaşılması gereken hakkın kötüye kullanılması halinde bu hakka dayanan taleplerin ve savunmaların nazara alınmayacağıdır.
- Bazı durumlarda hakkı kötüye kullanan kimsenin davranışı, kötüye kullanılan haktan zarar gören kimseye bu zararını gidermek üzere bir dava hakkı tanınmak suretiyle yaptırıma bağlanmış olabilir.
- Hakkın kötüye kullanılması ve dürüstlük kuralına aykırılık hallerini hakim kendiliğinden dikkate alır.
