Zilyetlik Çeşitleri
Haklı Zilyet – Haksız Zilyet
- Zilyetliğin bir hakka dayanıp dayanmamasına göre göre yapılan ayrımdır.
- Malın malikinin, rehin alanın zilyetliği hakka dayanan zilyetliktir.
- Hırsızın veya emanet bırakılan mala sahip çıkan kimsenin zilyetliği haksızdır.
İyi Niyetli – Kötü Niyetli Zilyet
- Haksız zilyetlik, zilyedin sözü geçen durumu bilip bilmemesine göre iyi niyetli veya kötü niyetli zilyetlik olarak ayrıma tabi tutulur.
- Haksız zilyet malın başkasına ait olduğunu bilerek zilyetlik iddiasında bulunuyorsa kötü niyetli zilyettir. Malın başkasına ait olduğunu bilmiyorsa iyi niyetli haksız zilyettir.
Dolaylı – Dolaysız Zilyet
- Dolaylı zilyet ve dolaysız zilyet ayrımı ise malı elinde bulunduran kişinin iradesine göre oluşur.
- Dolaylı zilyet, Zilyet sıfatı ne olursa olsun malın üzerinde başka bir kişi araya girmeden hakimiyet kuran kişinin zilyetliğidir. Malı elinde bulunduranın zilyetliğidir.
- Dolaysız zilyet ise, bir malın üzerinde ancak başkası aracılığıyla hakimiyet kuruluyorsa dolaylı zilyet söz konusudur. Dolaysız zilyetliğin söz konusu olması için malı elinde bulunduran, malın asıl sahibinin hakkını kabul etmiş olması gerekir.
Tek Başına – Birlikte Zilyet
- Malı hakimiyeti bulunduran kimse mala tek başına zilyet ise söz konusu olan zilyetlik tek başına zilyetliktir.
- Hakimiyeti altında bulunan mala birden fazla kişi zilyet ise bu durumda birlikte (müşterek zilyet) söz konusu olur. Kişiler, hakimiyeti birbirinden bağımsız kullanabiliyorsa müşterek zilyetlik, birbirinden bağımsız kullanamıyorsa elbirliği zilyetlik olarak adlandırılır.
Asli – Fer’i Zilyet
- Asli ve feri zilyetliğin tanımından önce bu iki zilyetliğin bir arada bulunması şarttır. Asli zilyet olmadan fer’i zilyetlik oluşmaz.
- Zilyet, bir sınırlı ayni hakkın kullanılmasını veya bir kişisel hakkın kullanılmasını sağlamak için başkasına teslim ederse, teslim eden ile teslim alan zilyet olurlar. Bu durumda malın malik sıfatıyla zilyedi o malın asli zilyedi, diğeri ise fer’i zilyedidir.
- Ayrıca fer’i zilyet malı bir başkasının hakimiyetine bırakmışsa bu durumda malik sıfatıyla zilyet olan kişi birinci fer’i zilyet olurken malı elinde bulunduran ikinci fer’i zilyet olur.
Kendisi İçin Zilyet – Başkası İçin Zilyet
- Kişinin elinde bulundurduğu mal bakımından hiç bir kişisel hak veya ayni hak iddia etmeksizin zilyet olması başkası için zilyet olarak adlandırılır.
- Başka kişinin zilyet bulunduğu eşyayı hiçbir hakimiyet iddia etmeksizin kullanma amacıyla oluşan zilyetlik hizmet zilyetliği olarak adlandırılır.
- Hizmet zilyetliği, zilyet adına kullanabileceği hakları kullanamaz, zilyetlik hükümlerinden yararlanamaz ancak sadece meşru savunma halinde savunma yapabilirler.
- Zilyet yardımcısının malda zilyetlik iddiası hırsızlık teşkil eder.
Malik Sıfatıyla Zilyet
- Zilyetliğin türü farketmeksizin, zilyedin davranışına göre de malik sıfatıyla zilyetlik-başkası için zilyetlik oluşabilir.
- Üzerinde hakimiyet kurulan mal üzerinde malik olma iradesiyle hareket eden zilyet malik sıfatıyla zilyettir.
- En temel örneği ise hırsızın zilyetliğidir. Hırsız edindiği mal üzerinde malik iradesiyle hareket ettiği için malik sıfatıyla zilyettir.
- Aynı şekilde kiracı da malikin sahipliğini inkar edip zilyetlik iddiasında bulunursa malik sıfatıyla zilyet olmuş olur.
Emin Sıfatıyla Zilyet
- Emin sıfatıyla zilyet, malikin malı bıraktığı (güvendiği) zilyedin malikin malikliğini reddetmemesi, malikin kendi zilyetliğini de devam ettirmesidir.
- Başkası için zilyet, fer’i zilyetlerde emin sıfatıyla zilyet olabilirler. Müşterek zilyetlikte ise zilyetlerden her biri diğer zilyetlere karşı emin sıfatıyla zilyet durumundadır. Ancak zilyet yardımcıları emin sıfatıyla zilyet sayılmazlar.
- Emin sıfatıyla zilyedin önemi madde 988’de karşımıza çıkar.
- MK madde 988’de belirtildiği üzere bir taşınırın emin sıfatıyla zilyedinden, o şey üzerinde iyi niyetle mülkiyet veya sınırlı ayni hak edinenin hakkı korunur.
- Madde 988 – Bir taşınırın emin sıfatıyla zilyedinden o şey üzerinde iyiniyetle mülkiyet veya sınırlı aynî hak edinen kimsenin edinimi, zilyedin bu tür tasarruflarda bulunma yetkisi olmasa bile korunur.
- Yukarıda belirtilen hükmün uygulanması için öncelikle aynı hakkı devir eden veya kuran kimse malın emin sıfatıyla zilyedi olmalıdır.
- Madde emin sıfatıyla zilyetten ayni hak korunmasını düzenlemiştir. Bundan dolayı kişisel hak kazanılması hükmün dışındadır.
- Mal hile,tehdit gibi iradeyi sakatlayan hallerle bırakılmışsa burada da emin sıfatıyla zilyetlik oluşmaz. Ancak verilen rıza hata ile malın bırakılmasına neden olmuşsa dahi malın zilyedi emin sıfatıyla zilyet kabul edilir.
- Üçüncü kişi, emin sıfatıyla zilyedin malik olmadığını bilse dahi onun tasarruf yetkisi olduğuna güveniyorsa kazanımı korunur. Ancak kazanmaya engel olan durum tasarruf yetkisi dışında bir nedenden kaynaklanıyorsa kazananın iyi niyeti korunmaz.
Zilyetliğin Kazanılması
- Zilyetliğin kazanılması dört şekilde gerçekleşebilir. Bunlar;
- Aslen kazanma,
- Devren kazanma,
- Tesisen kazanma,
- Miras yoluyla kazanma.
Aslen Kazanma
- Bir kimsenin mal üzerinde başkasının rızasına ihtiyaç duymadan, kendi zilyetlik iradesi ile fiili hakimiyet kurmasıdır.
- Malın önceden zilyedinin olup olmaması aslen kazanmada önemsizdir.
- Zilyetlik iradesi ile malı ele geçirme aslen kazanmadır. Fiili hakimiyeti ele geçiren bunu iradi yapmış olmalıdır.
- Aşağıdaki hallerde de kazanma aslendir:
- Ayırt etme gücüne sahip olmayandan kazanılan mal,
- İrade sakatlığı sonucu iptal edilen devir sonucu malı fiili hakimiyetinde bulunduranın kazanması,
- Zilyetliğin devrinin geçersiz şekilde yapılması halinde de kazanma aslen kazanma teşkil eder.
Devren Kazanma
- Halihazırda var olan zilyedin, zilyetliğini başka birine rıza ile devretmesidir.
- Devredilen zilyetlik, tek başına zilyetlik, asli zilyetlik, fer’i zilyetlik olabilir.
- Devredilen zilyetlikte, devralan zilyet, devredenin hakimiyetinde geçen süreyi de kendi süresine dahil ederek kazandırıcı zamanaşımından yararlanabilir.
Tesisen Kazanma
- Halihazırda zilyet olan kimsenin, zilyet kalmaya devam ederek yeni bir kişi üzerinde zilyetlik kurmasıdır.
- Aşağıdaki durumlarda tesisen kazanma oluşabilir:
- Tarafların, üçüncü kişiyi rıza ile zilyet kılması,
- Tek başına zilyedin bir kişiyi fer’i zilyet kılması (kendisi asli zilyet olacaktır),
- Tek başına zilyet, üçüncü kişileri işleme katarak onları müşterek zilyet kılması…
Miras Yoluyla Kazanma
- Medeni Kanun madde 599’da belirtilen hususta mirasçılar, mirasbırakanın malları üzerinde doğrudan doğruya zilyetlik kazanırlar.
- Mirasbırakanın;
- ayni haklarını,
- alacaklarını,
- diğer malvarlığı haklarını,
- taşınır ve taşınmaz malları üzerindeki zilyetliklerini, mirasçılar doğrudan doğruya kazanır.
- Miras yoluyla kazanmada, mirasçının mal üzerinde fiili hakimiyeti veya zilyetlik iradesi aranmaz.
- Mirasçılar, mirasın açıldığını bilmeseler dahi miras bırakanın ölümünden itibaren miras malları üzerinde zilyetlikleri kazanırlar.
Zilyetliğin Devir Şekilleri
Doğrudan Zilyet Kılma
Malın Teslimi
- Malın dolaysız zilyedi tarafından zilyetliği kazanacak kişiye malın teslim edilmesidir.
- Teslim fiili, mal üzerindeki hakimiyetin devri ile gerçekleşir.
- Önceki zilyedin, yeni zilyedi, zilyet kılma arzusu olmalıdır.
- Tarafların birbirine uygun rızası ile malın yeni zilyedin fiili hakimiyetine verilmesi gerekir.
- Zilyetliğin devrine sebep teşkil eden işlemin geçerli olması şart değildir. Çünkü zilyetliğin devri soyut hukuki işlemdir.
Araçların Teslimi
- Malın, zilyetliği kazananın hakimiyetine girmesi için, o mal üzerinde hakimiyet sağlayacak araçların teslim edilmesi yoluyla gerçekleşir. En tipik örneği arabanın veya evlerin anahtarlarının teslimi ile zilyetliğin geçmesidir.
Malın Hakimiyetinin Yeni Zilyede Bırakılması
- Yeni zilyedin, eski zilyedin ayrıca bir teslim filine gerek kalmaksızın fiili hakimiyeti kazanabilmesidir.
- Sözleşme ile zilyetliğin devrinin gerçekleşmesi bu şekilde olabilir.
Dolaylı Zilyet Kılma
Temsilci Aracılığıyla
- Temsilcinin, kendisi için zilyetlik iradesi taşımadan, fiili hakimiyetine girmiş olan malı, temsil edilen adına (başkası için zilyet) zilyet olmasıdır.
- Bu durumda temsil edilen dolaylı zilyet konumundadır.
- Temsilcinin temsil yetkisi bulunmalıdır veya temsil edilen icazet vermelidir.
- Malın zilyetliğinin kimde olduğu temsilci davranışına göre belirlenir. Buna göre temsilci,
- kendisi zilyet olma iradesi gösterebilir.
- temsil edilen adına zilyet olabilir.
- malı başkasının hakimiyetine bırakabilir.
- malı terkedebilir.
- Ayırt etme gücü olmayan kişi adına zilyetlik kazanan kanuni temsilci, temsil ettiği kişiye dolaylı zilyetlik kazandırır.
- Temsilci sonradan zilyetlik iradesi ile mala sahip olabilir. Bu durumda gasp hükümlerine tabidir.
Hükmen Teslim
- Zilyetliği devredenin özel hukuki ilişkiye dayanarak malı kendi hakimiyetine alması ve kazanan kişiyi dolaylı zilyetlik kılmasıdır.
- Hükmen teslimde de zilyetliğin nakli teslim fiili meydana gelmeden gerçekleşmektedir.
- Hükmen teslim için aranan özel hukuki ilişki için bir sözleşme, anlaşma yapılabilir. Özel hukuki ilişki olmadan veya malın, satış bedeli ödeninceye kadar satıcının elinde kalması halinde hukuki ilişki söz konusu olmaz.
- NOT: Teslim şartlı rehin hükmen teslim yoluyla kurulmaz.
Zilyetliğin Havalesi
- Bir kimsenin, sahip olduğu dolaylı zilyetliği, sözleşmeyle başkasına devretmesi zilyetliğin havalesidir.
- Zilyetliğin havalesinden bahsetmek için aşağıdaki şartlar gerçekleşmelidir.
- Üçüncü kişinin mal üzerindeki zilyetliği özel bir hukuki nedene dayanmalıdır.
- Havale anlaşması yapılmalıdır.
- Dolaysız zilyet, üçüncü kişi olmalıdır. Zilyetliğin havalesinde üç kişi bulunur. Havale sözleşmesi yapan kişiler dolaysız zilyet konumundadır. Dolayısıyla malı kazanacak kimse dolaysız zilyet olursa zilyetliğin havalesi gerçekleşmiş olmaz.
- Havalenin geçerli olması üçüncü kişinin iznine tabi değildir. Ancak kanunda bu kişiye bildirim yapılması şartı aranmıştır.
- Hükmen teslim ile dolaylı zilyetliğin devri halinde, dolaysız zilyedin durumu ağırlaştırılmamalıdır.
- Madde 979/3 – Üçüncü kişi, zilyetliği devredene karşı ileri sürebileceği sebeplerle şeyi edinene vermekten kaçınabilir.
Kısa Elden Teslim
- Zilyetliğin nakli çeşidi olarak kabul edilen kısa elden teslim Türk Medeni Kanununda düzenlenmemiştir.
- Kısa elden teslim, malın veya şeyin zilyetliğini sınırlı ayni hak veya nisbi bir hak ile elinde tutan kişiye asli zilyetliği devretmektir. Halihazırda fer’i zilyet olan kişiye asli zilyetliğin devredilmesidir.
- Haksız zilyedin haklı zilyet kılınması da kısa elden teslim olarak kabul edilebilir.
Emtiayı Teslim Eden Senetlerin Devri
- Madde 980’de belirtilmiştir. Buna göre;
- Madde 980 – Bir taşıyıcıya veya umumî mağazaya bırakılmış emtiayı temsil eden kıymetli evrakın teslimi, emtianın teslimi gibi sonuç doğurur. Kıymetli evrakı iyiniyetle teslim alan kimse ile emtiayı iyiniyetle teslim alan kimse arasında uyuşmazlık çıkarsa emtiayı teslim alan tercih olunur.
