- Türk hukukunda kişiliğin sona ermesi iki şekilde gerçekleşebilir. Bunlardan birincisi ölüm; ikincisi ise gaipliktir.
- Ölüm ve gaiplik TMK’nın Kişiler Hukuku kitabında düzenlenmiştir.
- Ölüm doğal bir olay olmakla beraber hukuk düzeni buna bazı sonuçlar bağlamıştır.
- Gaiplik ise hukuk düzenlerinin bazı olağandışı durumlarda, kişilerin menfaatlerinin korunması amacıyla kabul edilmiş bir müessesedir.
Ölüm
- Ölüm, gerçek kişiliği sona erdiren hukuki bir olaydır.
- Ölüm olayının hukuki sonuçları en çok miras hukuku ile aile hukuku kapsamında önem taşır.
- Ölüm olayının gerçekleşmesiyle insan bedeni ceset niteliğini taşır. Ceset hukuki olarak eşya niteliğinde kabul edilmez. Varsa mirasçılar cesedin bilim araştırmalarında kullanılmak üzere kurumlara verilmesini isteyebilir.
- Ölen kişilerin öldüğünün ispatı kişisel durum sicillerinden yararlanılarak gerçekleştirilebilir. Ölümün ispatı kendi lehine hak kazanacak kimseye düşer.
- Ölüm olayının nüfus memuruna bildirilmesiyle ölüm sicile işlenir. Sicile işlenen kayıt adi karine niteliğindedir.
Ölüm Karineleri
Birlikte Ölüm Karinesi
- Kişilerden hangisinin önce veya sonra öldüğünün tespit edilmesi mümkün değilse ölenler aynı zamanda ölmüş kabul edilir.
- Birlikte ölüm karinesinin işletilebilmesi için önemli olan ölenlerin birbirinden öncemi sonramı öldüğünün tespit edilememesidir. Kişiler farklı yerlerde veya farklı şekillerde ölmüş olabilir ancak hangisinin daha önce veya sonra öldüğü tespit edilemiyorsa birlikte ölüm karinesi gereği aynı anda öldükleri kabul edilir.
- Birlikte ölüm karinesi adi karinedir. Dolayısıyla aksi ispat edilebilir.
- Birlikte ölüm karinesinin en önemli sonucu ölenlerin birbirine mirasçı olamamasıdır.
Reklam
| Madde 29/2 – Birden fazla kişiden hangisinin önce veya sonra öldüğü ispat edilemezse, hepsi aynı anda ölmüş sayılır. |
Ölüm Karinesi
- Türk Medeni Kanun Madde 31’de düzenlendiği üzere bir kimsenin ölümüne kesin gözüyle bakıldığı durumlarda, cesedi bulunmamış olsa dahi ölmüş sayılır. Bu duruma ölüm karinesi denir.
- Bir kimse ölümüne kesin gözüyle bakılan durumlarda kaybolmuşsa, cesedi bulunmamış olsa dahi ölmüş sayılır.
- Ölüm karinesinden yararlanmak için ölümün ispat edilmesi yeterlidir. Bu konuda ayrıca mahkemeden karar alınmasına gerek yoktur.
- Ölüm karinesinin söz konusu olduğu durumlarda, mahallin en büyük mülki amirinin emriyle kişinin siciline ölü kaydı düşülür.
| Madde 31-Bir kimse, ölümüne kesin gözle bakılmayı gerektiren durumlar içinde kaybolursa, cesedi bulunamamış olsa bile gerçekten ölmüş sayılır. Madde 44-Bir kimse, ölümüne kesin gözle bakılmayı gerektiren durumlar içinde ortadan kaybolursa cesedi bulunamamış olsa bile, o yerin en büyük mülkî amirinin emriyle kütüğe ölü kaydı düşürülür. Bununla birlikte her ilgili, bu kişinin ölü veya sağ olduğunun mahkemece tespitini dava edebilir. |
Ölümün Aile Hukuku Bakımından Sonuçları
- Ölüm ile birlikte evlilik kendiliğinden sona erer. Evliliğin sona ermesi ile geriye kalan eş için yeni evlilik yapma imkanı doğar.
- Çocuklar üzerindeki velayet hakkı da ölümle birlikte son bulur.
- Ölüm ile evlilik kendiliğinden sona erse dahi kan ve kayın hısımlığından doğan bağ sona ermez. Dolayısıyla geriye kalan eş için bazı evlenme yasaklarının (ölen eşin alt ve üstsoyu ile) devamı söz konusudur.
Ölümün Miras Hukuku Bakımından Sonuçlar
- Miras ölümle birlikte açılır.
- Ölenin bütün hak ve borçları bir bütün olarak (külli intikal) ölüm anında kendiliğinden mirasçılarına geçer.
- Ölenin, kişilik haklarıyla kişiye sıkı sıkıya bağlı hakları kural olarak kendiliğinden sona erer.
Gaiplik
- Bazı durumlarda kişilerin uzun süreden beri haber alınmaması veya ölüm tehlikesi içinde kaybolması halinde malvarlığının bazı sakıncalı durumlardan korunması için gaiplik hususu geliştirilmiştir.
- Gaiplik Türk Medeni Kanunu 32. madde ve devamında düzenlenmiştir.
Reklam
| Madde 32- Ölüm tehlikesi içinde kaybolan veya kendisinden uzun zamandan beri haber alınamayan bir kimsenin ölümü hakkında kuvvetli olasılık varsa, hakları bu ölüme bağlı olanların başvurusu üzerine mahkeme bu kişinin gaipliğine karar verebilir. |
Gaiplik Şartları
- Bir kimse hakkında gaip kararı verilmesi için iki durumundan birinin gerçekleşmesi gerekir;
- Birincisi, ölüm tehlikesi içinde kaybolma halinde kaybolma tarihinden itibaren 1 YIL geçmiş olması.
- İkincisi, uzun süreden beri haber alınamama halinde, son haber alma tarihinden itibaren 5 YIL geçmiş olması.
- Yukarıda bahsedilen durumlardan biri gerçekleşmiş ve belirtilen süreler doldurulmuşsa ilgili kişiler mahkemeden gaiplik kararı çıkartılmasını isteyebilir.
- İlgili kişiler olarak kastedilenler, gaiplik kararının sonucu olarak hak kazanacak, hak ileri sürebilecek veya lehine hak elde edebileceklerdir.
- İlgili kişiler dışında gerekli şartların varlığı halinde Hazine’de gaiplik kararı çıkartılmasını talep edebilir.
- Hazinenin gaiplik kararı çıkarması için aşağıdaki şartların gerçekleşmesi gerekir.
- İlgililer talepte bulunmamışlarsa.
- Gaibin malvarlığının bulunması.
- Gaibin malvarlığının Hazine tarafından resmen idare edilmesi.
- Hazine tarafından yapılan resmen idarenin 10 YIL boyunca devam etmesi ve gaibin bu arada 100 yaşını tamamlamış olması gerekir.
| Madde 588- Sağ olup olmadığı bilinmeyen bir kimsenin malvarlığı veya ona düşen miras payı on yıl resmen yönetilirse ya da malvarlığı böyle yönetilenin yüz yaşını dolduracağı süre geçerse, Hazinenin istemi üzerine o kimsenin gaipliğine karar verilir. Gaiplik kararı verilebilmesi için gerekli ilân süresinde hiçbir hak sahibi ortaya çıkmazsa, aksine hüküm bulunmadıkça, gaibin mirası Devlete geçer. Devlet, gaibe veya üstün hak sahiplerine karşı, aynen gaibin mirasını teslim alanlar gibi geri vermekle yükümlüdür. |
Gaiplik Kararı Alınmasının Usulü
- Gaiplik kararını vermekle görevli mahkeme sulh hukuk mahkemesidir.
- Gaiplik kararını verme yetkisine sahip mahkeme gaibin son ikametgahın olduğu yerdeki sulh hukuk mahkemesidir.
- Gaibin Türkiye’de yerleşim yeri diğer olanaklara başvurulur. Buna göre;
- Öncelikle nüfus sicilinde kayıtlı olduğu yer.
- Sicilde kayıtlı yer yoksa anasının veya babasının kayıtlı bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir.
- Gaiplik kararı verilmesi için ilgililer yetkili mahkemeye başvurduktan sonra mahkeme, gaipliğine karar verilecek kişi hakkına bilgisi olanların bilgi vermesi için belirli bir süre için geçerli olarak ilan verir.
- Yukarıda bahsedilen ilk ilandan sonra mahkemenin ayrıca bir ilan daha yapması zorunludur. İlk ilan yapıldıktan sonra ikinci ilan yapılabilmesi için en az 6 AY geçmiş olması gerekir. Altı aylık süre dolmadan ikinci ilan yapılamaz.
- İkinci ilanın ardından kişinin ölmüş olduğu veya yaşadığı hakkında bilgi edinilmemişse, mahkeme kişi hakkında gaip kararı verir. İkinci ilanın ardından gaiplik kararı verilmesi için herhangi bir süre sınırlaması öngörülmemiştir.
| Madde 32/2- Yetkili mahkeme, kişinin Türkiye’deki son yerleşim yeri; eğer Türkiye’de hiç yerleşmemişse nüfus sicilinde kayıtlı olduğu yer; böyle bir kayıt da yoksa anasının veya babasının kayıtlı bulunduğu yer mahkemesidir. Madde 33-Gaiplik kararının istenebilmesi için, ölüm tehlikesinin üzerinden en az bir yıl veya son haber tarihinin üzerinden en az beş yıl geçmiş olması gerekir. Mahkeme, gaipliğine karar verilecek kişi hakkında bilgisi bulunan kimseleri, belirli bir sürede bilgi vermeleri için usulüne göre yapılan ilânla çağırır. Bu süre, ilk ilânın yapıldığı günden başlayarak en az altı aydır. |
Gaiplik Kararının Sonuçları
- Gaiplik kararının verilmesi halinde artık gaip kişinin kendisine düşen miras payı mahkeme tarafından resen idare edilir. Bunun dışında varsa malvarlığı onun içinde kayyım tayinine gidilir.
- Gaiplik kararından sonra artık ilgililerin ölümü ispat etmesi gerekmez.
- Gaiplik kararı ölüm siciline işlenir. Verilen gaip kararı geçmişe etkili olarak sonuç doğurur. Bunun sonucu olarak kaybolma veya son haber alma tarihinden itibaren kişi gaip olmuş sayılır ve ona göre hukuki sonuçlar doğar.
Reklam
| Madde 35-İlândan sonuç alınamazsa, mahkeme gaipliğe karar verir ve ölüme bağlı haklar, aynen gaibin ölümü ispatlanmış gibi kullanılır. Gaiplik kararı ölüm tehlikesinin gerçekleştiği veya son haberin alındığı günden başlayarak hüküm doğurur. |
Gaipliğin Evliliğe Etkisi
- Gaip olan kimse eğer evliyse, gaiplik kararından sonra geride kalan eş evliliğin feshini talep etmelidir.
- Geride kalan eş, gaiplik kararıyla birlikte evliliğin feshini de talep edebileceği gibi gaiplik kararından ayrı olarak da evliliğin feshini talep edebilir.
Miras Bakımından Gaiplik
- Gaiplik kararı ile birlikte mirasçılık durumları ortaya çıkar. Mirasçılar, gaiplik kararının alındığı tarihe göre değil son haber alma veya ölüm tehlikesi içinde kaybolma tarihindeki duruma göre tespit edilir.
- Gaibin mirasçıları, gaibin malvarlığı üzerinde doğrudan hak sahibi olamaz. Zira bu durumda sonradan ortaya çıkacak gaibin malvarlığından dolayı zarara uğraması mümkündür. Gaibin mirası, mirasçılara teminat karşılığında teslim edilir.
- Gösterilecek teminatın niteliği mahkeme tarafından belirlenir. Kişisel veya ayni teminat şeklinde belirlenebilir ancak teminat verilmeden malvarlığı mirasçılara teslim edilemez.
- Gaibin mirasının yönetimi Hazine tarafından yapılıyorsa teminat aranmaz.
- Mirasçıların teminatı gösterme süresi kanunda özellikle belirtilmiştir. Buna göre;
- Ölüm tehlikesi içinde kaybolma halinde, mirasın tesliminden itibaren 5 YIL.
- Uzun süredir haber alınamama halinde, son haber alma tarihinden itibaren 15 YIL.
- Her halde en çok gaibin 100 yaşına varmasına kadar teminat gösterilir.
- Sürelerin geçmesiyle birlikte mirasçıların teminatı sona erer. Ancak teminat sona ermiş olsa da üstün hak sahiplerinin veya sonradan ortaya çıkabilecek olan gaibe olan iade borcunu sona erdirmez.
- Üstün hak sahibi olduklarını ileri sürenler iddialarını ispat etmiş oldukları takdirde, miras mallarını teslim almış olanlar, miras sebebiyle istihkak davalarında uygulanan zamanaşımı süreleri içinde iade ile yükümlüdürler.
| Madde 584-Hakkında gaiplik kararı verilmiş bir kimsenin mirasçıları veya mirasında hak sahibi olan kişiler, tereke malları kendilerine teslim edilmeden önce bu malları ileride ortaya çıkabilecek üstün hak sahiplerine veya gaibin kendisine geri vereceklerine ilişkin güvence göstermek zorundadırlar. Bu güvence, ölüm tehlikesi içinde kaybolma durumunda beş yıl, uzun zamandan beri haber alınamama durumunda onbeş yıl ve her hâlde en çok gaibin yüz yaşına varmasına kadar geçecek süre için gösterilir. Beş yıl, tereke mallarının tesliminden; onbeş yıl, son haber tarihinden başlayarak hesaplanır. Madde 585-Gaip ortaya çıkarsa veya üstün hak sahibi olduklarını ileri sürenler bu sıfatlarını ispat ederlerse, tereke mallarını teslim almış olanlar, aldıkları malları zilyetlik kuralları uyarınca geri vermekle yükümlüdürler. İyiniyetli olanların üstün hak sahiplerine geri verme yükümlülükleri, miras sebebiyle istihkak davasına ilişkin zamanaşımı süresine tâbidir. Madde 586-Ortada bulunmayan ve mirasın açıldığı anda sağ olup olmadığı ispat edilemeyen mirasçının miras payı resmen yönetilir. Mirasın açıldığı anda ortada bulunmayanın sağ olmaması hâlinde onun miras payı kendilerine kalacak olanlar, gaipliğe ilişkin sürelere ve usule uyarak o kimsenin gaipliğine karar verilmesini ve miras payının kendilerine teslimini isteyebilirler. Miras payının teslimi, gaipliğine karar verilen kimsenin mirasının mirasçılara teslimine ilişkin kurallara tâbidir. Madde 587- Gaibin mirasçıları tereke mallarını teslim aldıktan sonra gaibe bir miras düşerse, ona düşen miras payı gaiplik sebebiyle kendilerine kalacak olanlar, ayrıca bir gaiplik kararı almak zorunda kalmaksızın bu miras payının teslimini isteyebilirler. Gaibe düşen miras payını teslim alanların elde ettikleri gaiplik kararına aynı şekilde gaibin mirasçıları da dayanabilirler. |
- Miras sebebiyle istihkak davasında uygulanan zamanaşımı süreleri ise şunlardır:
- İyiniyetli üstün hak sahibi mirasçılar için mirasçı olduğunu ve davalının malını elinde bulundurduğunu öğrendikten itibaren 1 YIL.
- Her halde mirasbırakanın ölümünden veya vasiyetnamenin açılmasından itibaren 10 YIL.
- Kötüniyetli mirasçılara karşı zamanaşımı süresi 20 YIL.
- İade borcunun kapsamı zilyedin geri verme hükümlerine göre belirlenir.
| Madde 639-Miras sebebiyle istihkak davası, davacının kendisinin mirasçı olduğunu ve iyiniyetli davalının terekeyi veya tereke malını elinde bulundurduğunu öğrendiği tarihten başlayarak bir yıl ve her hâlde mirasbırakanın ölümünün veya vasiyetnamenin açılmasının üzerinden on yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. İyiniyetli olmayanlara karşı zamanaşımı süresi yirmi yıldır. |
Reklam
NOT: Gaiplik kararının hükümsüz hale gelmesi halinde (ilk ilandan sonra haber alınması, ölmüş olması ..vs hallerinde) karar kendiliğinden kalkar. Mirasçılar malları geri vermek zorunda kalır. Gaiplik kararına bağlı olarak evlilik feshedilmişse bu fesih işlemi geçerli olmaya devam eder.
| Madde 34-Gaipliğine karar verilecek kişi, ilân süresi dolmadan ortaya çıkar veya kendisinden haber alınırsa ya da öldüğü tarih tespit edilirse gaiplik istemi düşer. |
