Tüzel Kişiler

Ortak bir amacın sürekli olarak gerçekleşmesini sağlayacak, örgütlenmeye sahip kişi veya mal topluluklarına, birleşen kişi veya malı tahsis eden kişiden bağımsız bir kişilik tanınmıştır. Bu tür kişi ve mal topluluklarına hukukumuzda tüzel kişi adı verilmiştir. Böylece hukuk düzenimizde gerçek kişilerin yanında, tüzel kişilerinde hukuk süjesi olarak hak ehliyetine sahip olması ve borç altına girme yeteneğine sahip olduğu kabul edilmiştir.

TÜZEL KİŞİLİK KAZANILMASI

1- Örgütlenme Unsuru: Bir kişi veya mal topluluğunun örgütlenmiş olması amacını gerçekleştirecek organlara sahip olmasıdır. Kanun koyucu kişi veya mal topluluklarının hak süjesi olarak hukuk alanında hareket edebilmeleri için yeterli ve gerekli organların her birinin niteliklerini göz önünde tutarak tayin etmiştir.Bu organlar ile tüzel kişi hukuk alanında bağımsız olarak etkinliğini sağlayabilir.

2- Sürekli Amaç Unsuru: Belirli bir amacı gerçekleştirmek üzere birleşmiş kişi veya mal topluluklarına tüzel kişilik tanınabilir. Amaç, kişi topluluklarında ortak bir menfaatin karşılanmasıdır. Söz konusu kazanç paylaştırılmaya yönelik parasal bir menfaat olabileceği gibi manevi menfaat de olabilir. Tüzel kişilik ancak sürekli bir amaca yönelik hizmet için örgütlenen kişi veya mal topluluklarına tanınabilir.

3- Bağımsızlığa Hukuken Cevaz Verilmesi: Tüzel kişi bağımsız bir kişiliğe sahiptir.Kişi topluluğunda bağımsızlık bünyesinde birleşen kişilere karşıdır. Üçüncü kişilere karşıda tüzel kişi bağımsız bir hak süjesi olarak hukuki ilişkiler kurabilir. Ancak bağımsızlık kişi veya mal topluluğuna tüzel kişilik tanınmasının sonucudur.Bunlardan hangilerine tüzel kişilik kazandırılacağı hukuk düzeni tarafından belirlenir. Kanun koyucunun belirlediği türler dışında tarafların iradeleri ile yeni bir tüzel kişilik meydana getirmeleri mümkün değildir.

TÜZEL KİŞİLİĞİN NİTELİĞİ

1- Farazi Kişilik (Varsayım) Teorisi: İnsanın hak sahibi olabileceği varsayımından hareket etmektedir.Kişi veya mal topluluklarının hak sahibi olabilmesi kanun koyucunun bunları hukuk alanında insan gibi farz edilmesiyle mümkündür. Böylece hukuki bir ihtiyaç karşılanmış olmaktadır. Hakkın belirli bir insana ait olmadığı hallerde hak kavramının kullanabilmek için böyle bir faraziye ihtiyaç vardır. Bu farazi ile insana ait olmayan hakkın kişi topluluğuna ait olduğu düşünülebilir. Tüzel kişi iradeye sahip değildir.Borç altına giremez,fiil ehliyetinden tüzel kişi için söz edilemez. Bu yüzden bu tür hukuki işlemler onun adına temsil yolu ile yapılabilir. Hukuka aykırı fiili ile başkasının zarara uğratması da düşünülemez. Bu yüzden haksız fiil sorumluluğu da söz konusu olmaz.

2- Gerçek Kişilik Teorisi: Bu teori taraftarları tüzel kişiliği gerçek canlı sosyal varlıklar olarak görmektedir. Bu fikre göre tüzel kişiler gerçek olarak var olan yaratıklardır.Kanun koyucu bunları yaratamaz, sadece varlığını tanıyabilir. İradesi ise organları ile etkili kılındığından fiil ehliyetine sahiptir. Tüzel kişi haksız fiilden de sorumlu tutulabilir.

3- Amaç Kişiliği ve Soyutlanma Teorisi: Farazi ve gerçek kişilik teorilerinin olumlu yanları ile tüzel kişili açıklamaya çalışır.Buna göre tüzel kişiler canlı varlık değil, amaç topluluklarıdır. Doğal iradeye sahip olduklarından söz edilemez. Ancak bu birliğin içinde belirli bir amaç yönünden organların ortak iradeleri ve çabaları etkili olmaktadır. Bu ortak irade hakimiyetini örgüt iradesi olarak ifade etmek uygundur.

MK ‘da ki tüzel kişiliğin düzenlenmesinde bazı hususlarda gerçek kişilik görüşünden etkilenmiştir.

TÜZEL KİŞİLİK ÇEŞİTLERİ

Kamu Hukuku Tüzel Kişileri

Kamu otoritesine sahip kamu görevi yapan tüzel kişilerdir. Kamu idareleri ve kamu kurum ve kuruluşlarıdır. Kamu kurumunda kamu hizmeti için tahsis, örgüt personel ve mal topluluğu bir bütün olarak tüzel kişi biçiminde bütünleştirilmiştir. Üniversiteler, TRT örnek olarak gösterilebilecek kamu kurumlarıdır.,

Özel Hukuk Tüzel Kişileri

Özel hukuk alanında bir hukuki işlem ile kurulmuş olan tüzel kişiliklerdir. Hangi tüzel kişiliklerin bu şekilde kurulabileceği kanun hükümleriyle belirlenmiştir. Kanun koyucunun tüzel kişi olarak tanıyıp düzenlemediği kişi veya mal topluluklarına tüzel kişilik kazandırma imkanı yoktur. Özel hukukta tüzel kişiler kazancı paylaşmak amacı güdüp gütmemelerine göre bir ayrıma tabi tutulmuştur.

• Kazanç Paylaşma Amacı Güden Tüzel Kişiler: Ticaret kanunundaki ticaret ortaklıkları. Komandit, kollektif, limited,anonim ortaklık gibi.
• Kazanç Paylaşma Amacı Gütmeyen Tüzel Kişilikler: Dernekler,vakıflar,sendikalar.

Kamu İktisadi Teşebbüsleri

Devletin ekonomik alana müdahalesi KİT’lerin kurulmasına yol açmıştır. Sermayesinin tamamı veya büyük bir kısmı devlete ait olan özel hukuka tabi olarak ticari faaliyette bulunan fakat TBMM denetiminde bulunan tüzel kişiliğe sahip kuruluşlardır.

İktisadi devlet teşekkülü,tamamı devlete ait ait ticari esaslara göre faaliyet gösteren KİT, Kamu İktisadi Kuruluşu,sermayenin tamamı devlete ait olan tekel niteliğinde mallar,hizmet üretmek, pazarlamak üzere kurulan KİT’ler.

KANUNDA

Madde 47- Başlı başına bir varlığı olmak üzere örgütlenmiş kişi toplulukları ve belli bir amaca özgülenmiş olan bağımsız mal toplulukları, kendileri ile ilgili özel hükümler uyarınca tüzel kişilik kazanırlar.
Amacı hukuka veya ahlaka aykırı olan kişi ve mal toplulukları tüzel kişilik kazanamaz.

Madde 48-Tüzel kişiler, cins, yaş, hısımlık gibi yaradılış gereği insana özgü niteliklere bağlı olanlar dışındaki bütün haklara ve borçlara ehildirler.

Madde 49- Tüzel kişiler, kanuna ve kuruluş belgelerine göre gerekli organlara sahip olmakla, fiil ehliyetini kazanırlar.

KAYNAKÇA

• Ayan, Mehmet ve Ayan, Nurşen. Kişiler Hukuku 8. Baskı. Seçkin Yayıncılık, Ekim 2016
• Dural, Mustafa ve Öğüz, Tufan. Kişiler Hukuku 18. Baskı, İstanbul. Filiz Kitabevi, Ekim 2017