İflasın Alacaklı Bakımından Hukuki Sonuçları

İflasın Alacaklı Bakımından Hukuki Sonuçları

Borçların Muaccel Hale Gelmesi ve Faizler

• İlk olarak iflasla birlikte, müflisin vadesi gelmemiş borçları da muaccel hale gelecektir. Alacakların faizleri ve takip masrafları da asıl alacağa eklenir. Alacak faizsiz ise iflasın açılma günü ile vade günü arasındaki süre için kanuni faiz üzerinden faiz hesaplanır ve asıl alacaktan bu tutar düşürülerek alacak kaydedilir.
  • Madde 195 – Borçlunun gayri taşınır mallarının rehni suretiyle temin edilmiş olan alacaklar müstesna olmak üzere iflasın açılması müflisin borçlarını muaccel kılar. İflasın açıldığı güne kadar işlemiş faiz ile takip masrafları anaya zammolunur. Müflisin vadesi gelmemiş faizsiz borçlarından yıllık kanuni faiz hesabıyla iskonto yapılır.
• Taşınır rehniyle temin edilmiş müeccel alacaklar da iflasın açılmasıyla muaccel hale gelir.
• Borçlunun taşınmaz mal rehniyle temin edilmiş müeccel alacakları ise iflasla muaccel hale gelmez. Borçlunun bu taşınmazı, rehin hakkıyla birlikte satılır ve müflisin müeccel olan şahsi borcu da alıcıya intikal eder. Taşınmazın bedeli alacağı karşılamıyorsa kalan kısım için artık borç muaccel hale gelir ve iflas masasına kaydedilir.
• Alacakların zamanaşımı ancak masaya yazdırılmasıyla kesilir, iflasın açılmasıyla değil.
• Müflisin üçüncü kişilerden olan alacakları ise vadesi geldiğinde iflas idaresince istenebilir.
• İflasın açılmasıyla masaya yazdırılabilecek alacaklar için faiz, kanuni faiz olarak işlemeye devam eder.
  • Madde 196 –İflasın açılması ile birlikte, iflas masasına giren alacaklarda faiz işlemeye devam eder. Rehinle temin edilmemiş alacaklarda ticari olmayan işlerdeki faiz oranı uygulanır. Ancak, bu maddeye göre alacaklılara tahakkuk edecek faiz ödemeleri, 195 inci maddeye göre hesaplanan ana paralar ödendikten sonra bakiyesi üzerinden yapılır.
• Rehinli alacaklara ise önceden kararlaştırılmış faiz oranı işlemeye devam eder. Faiz de rehin alacağı ile birlikte alınır. Hem iflasın açılmasından önceki dönem hem de iflas açıldıktan rehinli mal satıldıktan sonraki dönem faizler satış bedelinden karşılanır. Satış bedeli alacak ve faizi karşılamıyorsa öncelikle iflas ile satış arası dönem sonrasında iflas önceki işleyen faizler ödenir.  Artan miktar asıl alacağa mahsup edilir.
• Karşılanmayan alacak veya faiz kısmı adi alacak olarak masaya yazdırılır.

Şarta Bağlı Alacaklar

• Geciktirici şarta bağlı ve belirsiz vadeli alacaklar masaya yazdırılabilir. Tasfiye ile bunların payları ayrılır ve şart gerçekleşene kadar bankaya yatırılır. Şart gerçekleşmezse veya vade gelmezse bu para alacağının tam alamayanlara paylaştırılır.
• Bozucu şarta bağlı alacaklar ise normal iflas alacağı gibi işlem görür. Alacak masaya kaydettirilir ve tasfiye ile ödeme yapılır. Ancak bozucu şart gerçekleşirse yapılan ödeme iflas dairesince geri alınır ve diğer alacaklılara paylaştırılır.
  • Madde 197 – Alacaklı taliki bir şarta veya gayri muayyen bir vadeye muallak bulunan alacağını da kaydettirebilir. Fakat hissesini şartın tahakkukunda veya vadenin hululünde alır. Kaydı hayatla irat mukavelenamesinden doğan iddialarda Borçlar Kanunu’nun 509 uncu maddesinin 3’üncü fıkrası hükmü caridir.

Para Alacağı Dışındakiler

• İflasta eşitlik ilkesi gereği bu alacaklarda para alacağına çevrilir.
• Alacak, iflas kararının tarihindeki değeri ile para alacağına dönüştürülür ve masaya alacaklı tarafından yazdırılır.
• İflas idaresi alacağı doğru bulmazsa kendisi hesaplar ve sıra cetveline yazar. Buna karşı alacaklı sıra cetveline itiraz davası açabilir.
• Yabancı para alacakları içinde alacak ,iflasın açıldığı andaki TCMB efektif kuru üzerinden Türk parasına çevrilir.
• İflas idaresi menfaat gereği borç konusu şeyi aynen ifa etmeyi kararlaştırılabilir. Bu durumda alacaklı talep ederse idare teminat vermek zorundadır.
  • Madde 198 – Mevzuu para olmayan alacak ona muadil bir kıymette para alacağına çevrilir. Şu kadar ki iflas idaresi taahhüdün aynen ifasına deruhte edebilir. Bu takdirde alacaklı talep ederse iflas idaresi teminat gösterir. Borçlar Kanunu’nun 290’ncı maddesi hükümleri mahfuzdur.
• İflastan önce tapuya şerh edilmiş kişisel ayni haklar iflastan sonra para alacağına çevrilmeyebilir.

Müflisin Taraf Olduğu Sözleşmelere Etkisi

• Aşağıdaki sözleşmeler iflasın açılmasıyla son bulur:
  • Ürün kirası,
  • Vekalet sözleşmesi,
  • Adi şirket ve cari hesap sözleşmesi,
  • Finansal kira sözleşmesi,
  • Komisyonculuk sözleşmesi,
  • Acentelik sözleşmesi,
  • Sigorta sözleşmesi.
  • Anonim şirketin iflasına karar verilmesi anında anonim şirket son bulur.
  • Limited şirket ise iflasın açılmasıyla son bulur.
• İflas etmeyen taraf sözleşmenin yerine getirilmesini talep etmesi iflas alacağıdır. Dolayısıyla iflas masasını alacak yazdırılır. Borç aynen ifa edilecekse eşitliği sağlayacak şekildeki para, iflas alacağı olarak yazdırılır.
• Alacaklı, sözleşmenin ifa edilmemesinden doğan müspet zararını para alacağı olarak masaya yazdırır.
• İki tarafa borç yükleyen sözleşmelerde de yine alacaklı borcunu ifa etmiş müflis etmemişse, alacaklı alacağını iflas alacağı olarak masaya kaydettirebilir.
• Ancak her iki tarafta alacağını ifa etmemişse, taraf, diğer taraf ifayı teminat edene kadar ifadan kaçınabilir. Ayrıca teminat süresi içinde verilmezse sözleşmeyi feshedebilir.
• Sözleşmenin feshi halinde artık borcunu ifa etmiş olan tarafı ödemiş olduğu miktarı sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre masaya yazdırabilir. Ancak tazminat isteyemez.
• Sözleşme feshedilmemişse alacaklı, borcunu masaya ifa eder ve kendi alacağını masaya yazdırır.
• Kira sözleşmesi
  • Kiracı iflas etmiş ve kiralanan teslim edilmemişse, kiraya veren, teminat verilene kadar kiralananı teslimden kaçınabilir. Teminat uygun sürede verilmezse sözleşme feshedilebilir.
  • Kiralanın tesliminden sonra kiracının iflası halinde, kiraya veren işleyecek kiralar için güvence talebinin yerine getirilmesi için kiracı ve masaya yazılı olarak uygun süre verir. Kiraya veren süresi içinde güvence verilmezse sözleşmeyi feshedebilir.
  • Kiraya veren iflas etmiş ve kiralanan teslim edilmemiş ise kiracı artık masan kiralananın talep edemez. Kiralanan teslim edilmiş ise sözleşme kiralananın satımına kadar devam eder. Bu sürede kira bedeli masaya ödenir.
• Satış Sözleşmesi
  • Satıcının iflas ettiği anda mal teslim edilmiş veya tescil edilmiş fakat, bedel ödenmemişse, müflisin alacağı masaya aktif olarak yazılır ve iflas idaresi vadesi gelince satış bedelini tahsil eder.
  • Taraflar birbirine borçlarını ödememişse, alıcı satılan mal için teminat verilinceye kadar satış bedelini ödemekten kaçınabilir. Alıcının talebi üzerinde iflas masası teminatı vermezse alıcı sözleşmeden dönebilir. İflas masası uygun süre verirse artık malı alıcıya teslim etmesi masa borcu olarak kabul edilir.
    • Madde 199 – İflasın açılmasından evvel borçluya bir mal satıp teslim eden satıcı fesih ve geri almak hakkını açıkça muhafaza etmiş olsa bile, akti feshedemez ve sattığını geri alamaz.
  • Alıcının iflası halinde taraflar edimlerini ifa etmemişlerse satıcının iflasında gerçekleşen durumlar alıcı içinde geçerli olacaktır.
  • İflas idaresi güvence vermez ve sözleşmeye girmezse, satıcı sözleşmeden dönebilir veya sözleşmeden dönmeyip borcunu ifa edip satış bedelini masaya yazdırabilir. Satıcı sözleşmeden dönmüşse alıcı bu durumda ödemiş olduğu taksitleri veya kısmi ödemeyi sebepsiz zenginleşme hükümleri gereği satıcıdan talep edebilir.
• Taşınmaz Satışı
  • Taşınmaz satışında alıcı iflas ettiği anda malın mülkiyetin alıcıya geçmiş fakat satış bedeli ödenmemişse, satıcı satış bedelini masaya iflas alacağı olarak yazdırabilir. Sözleşmeden dönme ve malı geri alma hakkı bu durumda mümkün değildir.
  • Taşınmaz satısında alıcı iflas ettiği anda satış bedeli ödenmiş ancak mal teslim alınmamış ise, satıcı sattığı malı iflas masasına aynen teslim etmekle yükümlüdür.
  • Mülkiyeti muhafaza kaydı ile satış sözleşmesinde alıcı iflas etmişse, satıcının alacağı muaccel hale gelmiş olur. Mal alıcının mülkiyetinde olmadığı için masaya girmez. Malın masaya girmesi için iflas idaresi sözleşmeye katılarak satış bedelini masa borcu olarak öder ve mal alıcının mülkiyetine geçer.
  • Masa sözleşmeye dahil olmazsa, satıcı, sözleşmeden dönebilir veya sözleşmeden dönmeyip satış bedelini iflas alacağı olarak masaya yazdırabilir. Sözleşmeden dönerse, malı masadan geri ister ve ödemiş olduğu taksitler varsa masaya geri öder.
  • Satıcının iflası halinde sözleşme bundan etkilenmez. Satıcının satış bedeli alacağı muaccel hale gelmez.  Bu durumda iflas masası sözleşmeye uymak zorundadır. Alıcı taksitleri ödemede mütemerrit ise idare sözleşmeden dönüp malın masaya verilmesini isteyebilir.
• Hizmet Sözleşmesi
  • İflas durumu hizmet sözleşmesinin sona ermesi için haklı sebep oluşturmaz.
  • İflastan dolayı bir haftadan fazla süreyle iş durmuşsa, işçi sözleşmeyi feshedebilir. Fesih halinde işçi alacaklarını masaya yazdırıp talep edebilir.
  • İşçinin talebi ile masa teminat gösterirse, işçi sözleşmeyi devam ettirmek zorundadır. Teminat müstakbel alacaklar için alınmış olur.
  • İşçi sözleşmeyi feshetmezse, masa, işçiyi en yakın fesih ihbar süresinin bitimine kadar çalıştırmak ve ücretini ödemek zorundadır. Masa işçiyi çalıştırmazsa da işçi ücrete haz kazanır.
  • İşverenin iflasından önceki 1 yıl içinde tahakkuk etmiş ihbar ve kıdem tazminatları da dahil olmak üzere, alacakları imtiyazlı olup birinci sıradan ödenir.
  • İşletmenin devamı halinde iflas idaresi sözleşmeye katılır. Bu durumda işçinin alacakları masa borcu olarak masadan ödenir.
  • İşçinin iflası halinde hizmet sözleşmesi son bulmaz, işverende feshedemez.
  • NOT: İşverenin hizmet sözleşmesinden kaynaklanan borç sebebiyle iflası halinde sorumlu olmayacağına ilişkin önceden yapılan anlaşmalar kesin hükümsüzdür.
• Kefalet Sözleşmesi
  • Borçlunun iflasını veya konkordato süresi verildiğini öğrenen alacaklı durumu kefile bildirmelidir. Bildirmezse, kefilin uğrayacağı zarar kadar ona karşı haklarını kaybeder.
  • Borcu kısmen ödemiş olan kefil, alacağın tamamını asıl borçlunun iflas masasına yazdırabilir. Alacaklıya hiçbir ödemede bulunmayan kefil, alacağı iflas masasına kendi adına veya alacaklı adına yazdıramaz.
  • Borçlu kefalet sözleşmesinden sonra iflas etmişse, alacaklı, adi kefalette doğrudan kefile başvurabilir. Ancak alacak bu durumda muaccel olmalıdır.
• Eser Sözleşmesi
  • Müteahhidin iflası veya iş sahibinin iflası sözleşmeyi sona erdirmez.
  • İş sahibi iflastan önce müteahhide bedeli ödemişse, eserin değerini para olarak masaya yazdırabilir. Eser tamamlanmış olsa dahi alacak masaya yazdırılır.
  • İş sahibi, müteahhidin iflasından önce bedeli ödememişse sözleşmeyi feshedebilir. İflas masası teminat göstererek sözleşmeye girebilir. İş sahibi sözleşmeyi feshetmeyip bedeli masaya ödeyebilir ve alacağını masaya yazdırabilir.
  • Müteahhidin iflası anında eser tamamlanmış ve malzeme iş sahibi tarafından verilmişse, iş sahibi bedeli ödeyip eseri masadan isteyebilir. Bu durumda masanın, alacağı için malı hapis hakkı da vardır.
  • İş sahibinin iflasından önce eser teslim edilmişse, müteahhit alacağını iflas alacağı olarak masaya yazdırabilir. Eser teslim edilmemişse sözleşmeyi feshedebilir.  Ancak masa teminat göstererek sözleşmeye girebilir. Sözleşmeyi feshetmeyip eseri masaya verebilir. Bu durumda alacağını masaya iflas alacağı olarak yazdırır.

Takas

• İflasta takas iki şekilde ortaya çıkabilir.
• Müflisten alacaklı olan kişi aynı zamanda müflise borçlu olabilir.
• Anonim, limitet ve kooperatif iflasında, esas sözleşmeye göre ödenmesi gereken hisse senedi bedellerinin ödenmemiş olan veya ortaya konulmamış sermaye borcu, bu şirketlerden olan alacaklarla takas edilemez.
  • Madde 200/2 – Anonim, limitet ve kooperatif şirketlerin iflasları halinde esas mukavele gereğince verilmesi lazım gelen hisse senedi bedellerinin henüz ödenmemiş olan kısımları veya konması taahhüt edilen ve fakat konmamış olan sermayeler bu şirketlerin borçlarıyla takas edilemez.
• Aşağıdaki hallerde ise takas istenemez. Madde 200/1 –
  • Müflisin borçlusu iflas açıldıktan sonra müflisin alacaklısı olursa,
  • Müflisin alacaklısı, iflas açıldıktan sonra müflisin, masanın borçlusu olursa,
  • Alacaklının alacağı hamiline yazılı senede dayanıyorsa takas istenemez.
• TBK madde 144 gereği aşağıdaki hallerde ancak alacaklıların rızası ile takas istenebilir.
  • Tevdi edilmiş eşyanın geri verilmesine ve bedeline ilişkin alacaklar,
  • Haksız olarak alınmış veya aldatma ile alıkonulmuş eşyanın geri verilmesine veya bedeline ilişkin alacaklar,
  • Nafaka ve işçi ücreti gibi doğrudan alacaklıya verilmesi gereken alacaklar.
• Alacaklı, alacaklıların rızası ile mümkün olan hallerde, takas beyanında bulunursa iflas idaresi bunu kabul etmez ve alacağı iflas alacağı olarak sıra cetveline alır.
• İflas alacağı için masadan ayrılan hisse, borca eşit veya fazla ise idare alacağı alıkoyar.
• Alacaklı bunun üzerine takas için iflas idaresi aleyhine dava açar.
• İflas alacağı için masadan ayrılan hisse borcu karşılamıyorsa, iflas idaresi hisseyi alıkoyar ve aradaki fark için iflas alacaklısı aleyhine takip yapar veya dava açar.
• Takas isteyenlere karşı itirazda bulunulabilir. İflas masasının zararına şekilde takas isteyenlere karşı iflas idaresince takasa itiraz davası açılabilir. Dava iflasa karar veren ticaret mahkemesinde açılır. Davanın davacısı iflas idaresi veya yetkilendirilmiş alacaklı, davalısı ise takası yapan borçludur.
  • Madde 201 – Müflisin borçlusu iflasın açılmasından evvel alacaklısının aciz halinde bulunduğunu bilerek masanın zararına kendisine veya üçüncü bir şahsa takas suretiyle bir menfaat temin etmek için müflise karşı bir alacak ihdas ederse bu takasa mahkemede itiraz olunabilir.
• Davanın kazanılması halinde takas hükümsüz kalır. Bu durumda borçlu borcunu tam olarak masaya öder, devraldığı alacağı ise iflas alacağı olarak masaya yazdırılır.

Müflisin Kefil Olduğu Borçlara Etkisi

• Müflisin kefil olduğu borçlar, vadeleri gelmese bile, alacak olarak masaya kaydedilir. Alacaklı alacağın vadesi gelmemiş olsa bile, kefilin masasına yazdırabilir ve kefilin masasından kendisine ödeme yapılır. Kefalet nedeniyle ödediği para oranında iflas masası, asıl borçlu ve müteselsil borçluların alacaklıları yerine halef olur ve parayı bunlardan tahsil eder.
  • Madde 202 – Müflisin kefil olduğu borçlar vadeleri gelmese bile masaya zimmet olarak kaydolunur. Masa ödediği para nispetinde asıl ve müşterek borçluların alacaklıları yerine geçer (Borçlar Kanunu 496.) Asıl borçlunun veya müşterek borçlulardan birinin iflası halinde 203 ve 204’üncü maddeler tatbik olunur.

Müşterek Borçluların Aynı Zamanda İflası

• Borcu birlikte taahhüt etmiş olan müşterek borçludur.
• Müşterek borçlular aynı zamanda iflas etmişse, alacaklı alacağın tamamını müşterek müflislerden her birinin iflas masasından talep edebilir.
  • Madde 203/1 – Bir borcu birlikte taahhüt edenlerin iflas muameleleri bir zamana tesadüf ederse alacaklı alacağının tamamını müflislerin her birinin masasından isteyebilir.
• Masalardan ayrılan paylar toplamı, alacak toplamından fazlaysa, fazla olan miktar iflas masalarına intikal eder.
  • Madde 203/2 – Toplanan hisseler alacak yekûnundan fazla ise bu fazla müşterek borçlusuna karşı mükellef olduğu hisseden ziyade ödemede bulunmuş olan masalara intikal eder.
• Masaların alacaklıya ödedikleri paylar toplamı, alacağın tutarını geçmiyorsa, o zaman masaların birbirlerine rücu etme hakkı yoktur
  • Madde 203/3 – Ödedikleri hisselerin mecmuu alacak miktarını geçmedikçe masaların yekdiğerine rücu hakları yoktur.

Müflisle Birlikte Borçlu Olanlardan Birinin Borcu Kısmen Ödemiş Olması

• Alacaklı, müşterek borçlu ile birlikte borçludan alacağın bir kısmını almışsa, kısmen ödeme yapmış birinci müşterek borçlunun rücu hakkının varlığı dikkate alınmadan alacağın tamamını müflisin masasına yazdırabilir.
  • Madde 204/1 – Alacaklı müflisle birlikte borçlu olandan alacağının bir kısmını almış ise müşterek borçlunun müflise rücu hakkı olsun olmasın borcun tamamı masaya kaydolunur.
• Borcu kısmen ödemiş olan müşterek borçlu da birinci alacaklının alacağının tamamını iflas masasına yazdırmaya yetkilidir.
  • Madde 204/2 – İflas masasına kaydolunmak hakkı alacaklının ve müşterek borçlunundur.
• Alacağın tamamı sıra cetveline alınır ve tamamı için hisse ayrılır. Bu hisseden önceli alacaklının alacağı ödenir. Borcu kısmen ödemiş olan borçluya ise, rücu hakkı olduğu miktara düşen hisse verilir. Artan olursa masaya kalacaktır.  
  • Madde 204/3 – Alacaklı masaca yapılan taksimde alacağının tamamına düşen hisseden alacağını tamamlayacak kadarını alır; geriye kalan paradan müşterek borçluya, rücu hakkı olduğu miktara düşen hisse verilir. Artan para da masaya kalır.

Adi Rehinli Alacaklılar Arasında Sıra

• Rehinli alacaklılar,  satış tutarı üzerinde rüçhan hakkına sahiptir. Rehinli alacaklar dışında kalan alacaklar adi alacaklardır. Adi alacaklarda imtiyazlı ve imtiyazsız olarak ikiye ayrılır.
  • Madde 206 – Alacakları rehinli olan alacaklıların satış tutarı üzerinde rüçhan hakları vardır. Gümrük resmi ve akar vergisi gibi Devlet tekliflerinden muayyen eşya ve akardan alınması lazım gelen resim ve vergi, rehinli alacaklardan sonra gelir. Bir alacak birden ziyade rehinle temin edilmiş ise satış tutarı borca mahsup edilirken her rehinin idare ve satış masrafı ve bu rehinlerden bir kısmı ile temin edilmiş başka alacaklar da varsa bunlar nazara alınıp paylaştırmada lazım gelen tenasübe riayet edilir. Alacakları taşınmaz rehniyle temin edilmiş olan alacaklıların sırası ve bu teminatın faiz ve eklentisine şümulü Kanunu Medeninin taşınmaz rehnine müteallik hükümlerine göre tayin olunur. Teminatlı olup da rehinle karşılanmamış olan veya teminatsız bulunan alacaklar masa mallarının satış tutarından, aşağıdaki sıra ile verilmek üzere kaydolunur:
• İflas idaresi sıra cetvelini hazırlarken öncelik sonralık olarak şunlara dikkat eder:
  • Rehinli alacaklıların ödemeler yapılır. Birden fazla rehinli alacaklıların önceli TMK hükümlerine göre belirlenir.
  • Eşya veya taşınmazın aynından doğan vergi alacakları,
  • Rehinli malın muhafaza ve satış giderleri
  • Gemi alacaklısının hakları,
  • TMK 865 ve 867. Maddelerinden doğan alacaklar ödenir. Artan miktar masaya kalır ve rehinli olmayan alacaklar ödenir. Bunlardan önce iflas masrafları ve masa borçları ödenir. Artan para madde 206 hükmüne göre dağıtılır.
• Alacaklar dört sıra halinde sayılmış olup bunlardan ilk üçü imtiyazlı sonuncusu imtiyazsızdır.
• Üst sıradaki alacak ödenmeden alt sıraya geçilmez. Aynı sırada yer alan alacaklar ise alacakları oranında garameten paylaştırılır.
• Birinci Sırada
  • İşçilerin iş ilişkisine dayanan ve iflasın açılmasından bir yıl içinde doğmuş ihbar ve kıdem tazminatları dahil alacakları ile iflas nedeniyle sonra eren iş ilişkisinden doğan ihbar ve kıdem tazminatları, ancak iş ilişkisine dayanmayan alacaklar buraya dahil değildir.
  • Nakden ifası gereken aile hukukundan doğan nafaka alacakları.
  • İşverenlerin işçilere yardım amaçlı kurulmuş derneklere veya tüzel kişiliklere bulunan borçları ve iflasın açılmasından önceki bir yıl içinde doğmuş alacaklarıdır.
  • Bu alacaklar bakımından sürelerin hesaplanmasında, iflasın açılmasından önceki mühlet, konkordato mühleti, açılmış davanın devam ettiği süre, terekenin iflasa göre tasfiyesinde ölüm tarihinden tasfiye kararına kadar geçen süredir.
• İkinci Sırada
  • Velayet ve vesayet nedeniyle malları borçlunun idaresine bırakılan kimselerin bu ilişki nedeniyle doğmuş alacakları.
• Üçüncü Sırada
  • Özel kanunlarda imtiyazlı olduğu belirtilen alacaklar.
  • Türkiye İş Kurumun alacakları, gelir vergisi, kamu alacakları …vs.
• Dördüncü Sırada
  • İmtiyazsız alacaklardır. Artan para imtiyazsız alacaklara yetmediği takdirde, artan para alacaklılara alacakları oranında paylaştırılır.