Cebri İcra Kavramı ve İcra Teşkilatı

Cebri İcra Kavramı

• Cebri icra, maddi hukuktan kaynaklanan taleplerin devlet kuvvetiyle fiilen gerçekleşmesine hizmet eden faaliyettir.
• Hukuk devletinin gereği olarak Devlet, bireylerin kendiliğinden hak almasını yasaklamış ve bireylerinde, devletten haklarının korunmasını ve sağlanmasını talep etme hakkı doğmuştur.
• Kural olarak öncelikle bireylerin kendi aralarındaki borç ilişkisini rızalarıyla ifa etmesi beklenir. Ancak bu gerçekleşmezse alacaklılar, alacaklarını Devlet eliyle talep etme hakkı vardır.
• Cebri icra işlemleri ancak başvuru üzerine başlatılan ve yürütülen işlemlerdir. Devlet kendiliğinden bu işlemleri yürütemeyeceği gibi alacaklı da istediği zaman takibi başlatamaz.
• Devlet, cebri icra organları eliyle alacaklının talebini yerine getirmeye çalışır. Öncelikle borçlunun mallarına el koyar, ardından satar ve paraları paylaştırarak alacaklının alacağını öder.
• Hukuk devletinin gereği olarak borçlu sadece malvarlığı ile sorumludur. Dolayısıyla borcun ödenmemesi halinde hürriyeti kısıtlayıcı cezalar verilemez.

Temel Kavramlar

Alacak – Borç ile Alacaklı – Borçlu

• İcra hukuku iki taraf üzerine kuruludur. Takibin tarafları alacaklı ve borçludur.
• Takibi başlatan alacaklı, aleyhine takipte bulunulan ise borçludur. Burada bahsedilen alacaklı ve borçlu kavramları borçlar hukukundan daha geniş bir kapsamı ihtiva etmektedir.
• Takip hukukunda borç bulunsun bulunmasın talep eden taraf alacaklı, aleyhine takip edilen borçludur.

Takip İşlemleri

• İcra takiplerine yön veren işlemlerdir. Kendi içinde icra takip işlemi ve taraf takip işlemi olarak ikiye ayrılır.
• Taraf Takip İşlemi
  • Taraf ve takip ehliyetlerine sahip tarafların yaptıkları, takip işlemlerinin yapılmasını sağlamaya yönelik işlemlerdir.
  • Taraf takip işlemleri takibe yön ve şekil veren işlemlerdir.
• İcra Takip İşlemi
  • İcra organları tarafından borçluya karşı yapılan, takibin ilerlemesini sağlayan işlemlerdir. Bir işlemin icra takip işlemi olması için aşağıdaki hususları içermesi gerekir.
    • İcra organları tarafından yapılmalıdır.
    • Borçluya karşı yapılmalıdır. İşlem borçlunun hukuki durumunu etkileyecek durumda olmalıdır.
    • Cebri icranın ilerlemesini sağlayacak nitelikte olmalıdır.
• Elektronik İşlemler
  • Madde 8a/1 – İcra ve iflas dairelerince yapılacak her türlü icra ve iflas iş ve işlemlerinde Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi kullanılır; her türlü veri, bilgi, belge ve karar, Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi vasıtasıyla işlenir, kaydedilir ve saklanır.
  • Usulüne uygun elektronik imza ile oluşturulan veriler senet hükmündedir. (Madde 8a/2)
  • Güvenli elektronik imza elle atılan imza ile aynı ispat gücüne haizdir. (Madde 8a/2)
  • Kanunda açıkça elle imza aranmadığı hallerde elektronik imza kullanılabilir. (Madde 8a/2)
  • Güvenli elektronik imza ile oluşturulan verilerde birden fazla nüsha oluşturulmaz. (Madde 8a/2)
  • Fiziki olarak düzenlenen belgeler yetkili kişiler tarafından UYAP’a aktarılır. Asıl belgeler icra ve iflas dairelerince saklanır, zorunlu olmadıkça fiziki olarak gönderilmez. (Madde 8a/3)
  • Elektronik imza ile işlenen verilerin fiziki olarak istenmesi halinde yetkili kişilerce aslı olduğuna dair mühür vurulur ve imzalanır. (Madde 8a/4)
  • Elektronik işlemlerde süre gün sonunda – 00.00’da biter. (Madde 8a/5)
  • Alacaklı, UYAP Sistemi üzerinden bu sisteme entegre bilişim sistemleri vasıtasıyla dosya safahat bilgileri ile borçlunun mal, hak veya alacağını elli kuruş karşılığında sorgulayabilir veya sorgulanmasını talep edebilir. Bu miktar her yıl, bir önceki yıla ilişkin olarak 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesi hükümleri uyarınca tespit ve ilan edilen yeniden değerleme oranında artırılır. Adalet Bakanlığı yeniden değerleme oranında artırılan ücreti beş katına kadar artırmaya ve azaltmaya ayrıca gün ve dosya esaslı olmak üzere belirli sayıdaki sorgulamayı ücretten istisna tutmaya yetkilidir. Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinden bu ücret alınmayacağı gibi alacaklının bir gün içinde aynı dosya üzerinden beş kez yapacağı sorgudan da ücret alınmaz. Bu kapsamda alınacak ücret Adalet Bakanlığının belirleyeceği usule göre tahsil edilir ve takip gideri olarak borçluya yüklenemez. (Madde 8a/6)
  • Elektronik işlemlerin UYAP Sistemi vasıtasıyla yapılmasına dair usul ve esaslar, Adalet Bakanlığı tarafından çıkarılan yönetmelikle düzenlenir. (Madde 8a/7)

İcra Teşkilatı

Asıl İcra Organları

İcra Dairesi

• İcra işlerinde birinci derecede görevli olan asıl icra organıdır.
  • Madde 1/1 – Her asliye hukuk mahkemesi çevresinde yeteri kadar icra dairesi bulunur.
• İcra daireleri, Adli Yargı Adalet Komisyonu tarafından icra mahkemesine bağlanır ve icra mahkemesinin gözetim ve denetimi altında görevini icra eder.
• İcra daireleri, icra mahkemesine bağlı bir organ değildir. Dolayısıyla kendisine verilen görevleri doğrudan yapabilir.
• Görevliler kanuna aykırı işlem yaparsa taraflar icra mahkemesine şikayet edebilir. Şikayet üzerine icra mahkemesi işlemi inceler ve gerekirse iptal edebilir.
• İcra dairesinin başında icra müdürü olmakla beraber; müdür yardımcısı, katip, mübaşir, muhasip gibi yardımcı personelde bulunur.
  • Madde 1/2 – Her icra dairesinde Adalet Bakanlığı tarafından atanacak bir icra müdürü, yeteri kadar icra müdür yardımcısı, icra katibi ile adli yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonları tarafından görevlendirilecek mübaşir ve hizmetli bulunur.
• Adli yargı icra müdür ve personelinin seçimi madde 1’de düzenlenmiştir. Buna göre:
  • Madde 1/3 – İcra müdür ve icra müdür yardımcıları, Adalet Bakanlığı tarafından yaptırılacak yazılı sınav ve Adalet Bakanlığı tarafından yapılacak sözlü sınav sonucuna göre atanırlar. İcra katipleri arasından Adalet Bakanlığı tarafından yaptırılacak yazılı sınav ve Adalet Bakanlığı tarafından yapılacak sözlü sınav sonucuna göre de icra müdür veya icra müdür yardımcılığı kadrolarına atama yapılabilir.
  • Madde 1/4 – İcra katipliğine ilk defa atanacaklar, kamu görevlerine ilk defa atanacaklar için yapılacak merkezî sınavda başarılı olanlar arasından Adalet Bakanlığının bu konuda yetki vereceği adli yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonları tarafından yapılacak uygulama ve sözlü sınav sonucuna göre; unvan değişikliği suretiyle atanacaklar ise uygulama ve sözlü sınav sonucuna göre atanırlar. Unvan değişikliği suretiyle icra katipliğine atanacaklar tahsis edilen kadronun yüzde ellisini geçemez.
  • Madde 1/5 – İcra müdür ve icra müdür yardımcıları ile icra katiplerinin, yazılı sınav, sözlü sınav, görevlendirme, nakil, unvan değişikliği, görevde yükselme ve diğer hususları yönetmelikle düzenlenir.
  • Madde 1/6 – İcra dairelerinde, gerektiğinde, Adalet Bakanlığı tarafından belirlenecek esaslar çerçevesinde, adli yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonu tarafından zabıt katibi, mübaşir ve hizmetli görevlendirilir.
  • Madde 1/7 – İcra müdürü, icra müdür yardımcısı veya icra katibinin herhangi bir nedenden dolayı yokluğu halinde görev ve yetkileri, adli yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonu tarafından görevlendirilecek yazı işleri müdürü veya zabıt katibi tarafından yerine getirilir.
  • Madde 1/8 – Adalet Bakanlığı, icra dairelerini bir arada bulundurmaya ve aynı icra mahkemesine bağlamaya yetkilidir.
• Gerektiğinde diğer icra dairelerine istinabe edebilir.
• Görevleri
  • İcra veya iflas takip talebini alır.
  • Borçluya ödeme emri veya icra emri gönderir.
  • Malları haczeder ve haczettiği mallar satar.
  • Şartlar oluştuğunda sıra cetveli düzenler, parayı paylaştırır.
  • Ödemeden aciz belgesi ve rehin açığı belgesi verir.
  • İcra emrinin zorla yerine getirilmesini sağlar.
  • İcranın iadesini gerçekleştirir.
• Olumlu Yükümlülükler
  • Dosya açmak ve tutanak düzenlemek. İcra dairesi tarafından verilen kararlar gerekçeli olarak yazılır ve bu tutanaklar aksi ispat edilinceye kadar geçerli resmi belgedir. Tutanak hukuki işlem niteliğindeyse aksini ispat ancak kesin delillerle mümkündür.
    • Madde 8 – İcra ve iflas daireleri yaptıkları muamelelerle kendilerine vakı talep ve beyanlar hakkında bir tutanak yaparlar. Sözlü itirazlar ile talep ve beyanların altları ilgililer ve icra memuru veya yardımcısı veya katibi tarafından imzalanır. İcra ve iflas dairelerince verilen kararlar gerekçeli olarak tutanaklara yazılır. İlgililer bu tutanakları görebilir ve bunların örneğini alabilir. İcra ve iflas dairelerinin tutanakları, hilafı sabit oluncaya kadar muteberdir.
  • Veri, belge, bilgi ve kararları UYAP aracılığıyla işlemek, kaydetmek, saklamak.
  • Paraları ödemek. İcra dairesine yapılacak her türlü nakdi ödeme Adalet Bakanlığı tarafından açılan banka hesabına yapılır. Haciz sırasında yapılan ödemeler en geç tahsilatı takip eden ilk iş günü çalışma saati sonuna kadar banka hesabına yatırılmak üzere mahkeme veya icra kasasında muhafaza edilir. İcra dairesinin yapacağı nakdi ödemeler ise icra müdürü tarafından bankaya verilen talimat gereği yapılır. Talimat, paranın icra dairesi hesabına yatırılmasını takip eden en geç 3 İŞ GÜNÜ sonuna kadar verilir. İlgilinin bu hususta talebine gerek yoktur.
    • Madde 9 /1-2 – İcra ve iflas dairelerine yapılacak her türlü nakdî ödeme, Adalet Bakanlığı tarafından uygun görülecek bankalarda icra ve iflas dairesi adına açılan hesaba yapılır. Haciz sırasında, borçlu veya üçüncü kişiler tarafından yapılan ödeme nedeniyle tahsil edilen paralar, en geç tahsilatın yapıldığı günü takip eden ilk iş günü çalışma saati sonuna kadar banka hesabına yatırılmak üzere icra veya mahkeme kasalarında muhafaza edilir. İcra ve iflas dairelerince yapılması gereken her türlü nakdî ödeme, ilgilisinin gösterdiği banka hesabına aktarılmak üzere, icra müdürü tarafından resen bankaya verilecek talimat gereği yapılır. Talimat, paranın icra ve iflas dairesi hesabına yatırılmasını takip eden en geç üç iş günü sonuna kadar verilir.
  • Değerli eşyayı muhafaza etmek. İcra daireleri kıymetli evrak ve değerli şeyleri kasalarında, zorunlu hallerde banka kasalarında muhafaza ederler. İcra dairesi bu durumda saklayan durumundadır. El koyulan şey para veya misli şeyler ise usulsüz saklama(mülkiyet ve semere devletin), misli olmayan şeyler ise normal saklama(mülkiyet ve yarar hak sahibinin) söz konusudur.
    • Madde 9/3 – İcra ve iflas daireleri aldıkları kıymetli evrak ve değerli şeyleri kasalarında, zorunlu hâllerde ise kiralanacak banka kasalarında muhafaza ederler.
• Olumsuz Yükümlülükler
  • İş görme yasağı:
    • Madde 10 –İcra ve iflas işlerine bakan memur ve müstahdemler
    • 1. Kendisinin,
    • 2. Karı veya kocasının, nişanlısının yahut kan ve sıhri usul ve füruunun veya üçüncü derece dahil olmak üzere bu dereceye kadar olan kan ve sıhri civar hısımlarının,
    • 3. Kanuni mümessili veya vekili yahut müstahdemi bulunduğu bir şahsın,
    • Menfaati olan işleri göremeyip derhal icra mahkemesine haber vermeye mecburdur. İcra mahkemesi müracaatı yerinde görürse o işi diğer bir memura, bulunmayan yerlerde katiplerinden birine verir.
  • Yasağa aykırı işlemler iptal edilebilir işlemlerdir. 7 GÜN içinde icra mahkemesine şikayet yoluyla başvurulmazsa işlem geçerli hale gelir.
  • Sözleşme yapma yasağı: İcra memur ve yardımcıları, dairelerince takip edilen alacak veya satılan şey hakkında kendileri veya başkaları hesabına akit yapamazlar.
    • Madde 11 – Tetkik vazifesini gören hakimler ve icra ve iflas memur ve müstahdemleri, dairelerince takip edilmekte olan bir alacak veya satılmakta bulunan bir şey hakkında kiminle olursa olsun kendileri veya başkaları hesaplarına bir akit yapamazlar. Yaparlarsa hükümsüzdür.
  • Yasak icra mahkemesi hakimleri içinde geçerlidir.
  • Yasağa aykırı işlemler mutlak olarak batıldır ve süresiz şikayet yoluyla icra mahkemesinden butlanın tespiti istenebilir.
• Sorumluluk
  • İcra müdürünün görevinden dolayı verdiği zararlardan birinci derece devlet sorumludur.
    • Madde 5 – İcra ve İflas Dairesi görevlilerinin kusurlarından doğan tazminat davaları, ancak idare aleyhine açılabilir. Devletin, zararın meydana gelmesinde kusuru bulunan görevlilere rücu hakkı saklıdır.Bu davalara adliye mahkemelerinde bakılır.
  • Zarar gören ilgili davayı Adalet Bakanlığına açar ve bu dava değerine bakılmaksızın asliye hukuk mahkemesinde görülür.
  • Yetkili mahkeme işlemin yapıldığı yer veya zararın meydana gelme ihtimali olan yer ya da zarar görenin yerleşim yeri veya Ankara mahkemeleridir.
  • Tazminat davası, zarar görenin zararı öğrendiği tarihten itibaren 1 YIL ve her halde işlemden itibaren 10 YIL içinde açılmalıdır. Süre zamanaşımı süresidir.
    • Madde 7 – Zarar ve ziyan davası, mutazarrır olan tarafın zararı öğrendiği günden bir sene ve her halde zarar ve ziyanı mucip fiilin vukuundan on sene geçmesiyle zamanaşımına uğrar. Şu kadar ki zarar ve ziyan cezayı mucip bir fiilin neticesi olupta ceza kanunları bu fiili daha uzun bir müddetle zamanaşımına tabi tutmakta ise hukuk davasında da ceza zamanaşımı cari olur.
  • HMK hakimin sorumluluğundan farklı olarak,
    • davadan feragat mümkündür.
    • mahkeme davayı ilgili görevliye ihbar etmez.
    • vekilin vekaletnamesinde özel yetki aranmaz.
    • dava reddedilirse para cezasına hükmedilmez.
  • Devlet, zararın meydana gelmesinde kusurlu olan müdüre rücu edebilir.
  • Zimmet halinde ise ceza takibatının sonucu beklenmeden, hüküm aranmadan zimmete geçirilen miktar Hazine’den karşılanır.
    • Madde 6 – İcra dairesine tevdi veya bu dairece tahsil olunan veya muhafaza altına alınan paraların,ilgili memur tarafından zimmete geçirilmesi halinde, zimmete geçirilen miktar, cezai takibat sonucu beklenmeden ve tazmin yolunda bir hükme hacet kalmaksızın hazine tarafından derhal icra veznesine yatırılır. Devletin asıl sorumlulara rücu hakkı saklıdır.
  • İcra ve iflas memur ve yardımcıları için 657 DMK disiplin hükümleri uygulanır.
  • İcra ve iflas görevlileri TCK bakımından kamu görevlisi sayılır.

İcra Mahkemesi

• Her asliye mahkemesinin çevresinde icra mahkemesi bulunur. İcra mahkemeleri arasında iş dağılımı ilişkisi bulunur.
• İcra mahkemesi, HSK olumlu görüşü ve Adalet Bakanlığının kararıyla birden fazla kurulabilir.
• Özel görevli, tek hakimli bir ilk derece mahkemesidir.
• Basit yargılama usulü ile davalara bakar.
• Adli tatil hükümleri uygulanmaz.
• İcra mahkemesi, icra dairesine doğrudan talimat veremez ve onun yerine geçerek işlem yapamaz.
• Kural olarak sınırlı, belge üzerinden, şeklen ve duruşmasız olarak inceleme yapılır.
• Tanık ve yemin deliline başvurulmaz.
• Verilen kararlar maddi anlamda kesin hüküm teşkil etmez. Dolayısıyla yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilemez. Ancak istihkak davası ile ihalenin feshi davaları sonunda verilen kararlar maddi anlamda kesin hüküm teşkil eder ve yargılamanın yenilenmesi yoluna götürülebilir.
• Bazı Görevleri:
  • İcra ve iflas dairelerinin işlemlerine karşı yapılacak şikayetleri inceler.
  • Gecikmiş itirazları inceler.
  • İtirazın kesin ve geçici kaldırılması taleplerini karara bağlar.
  • İflas idaresi üyelerini seçer.
  • İhalenin feshini şikayeti inceler.
  • İcra takibinin iptali ve talikine karar verir.
  • İcranın geri bırakılmasına karar verir.
  • İİK’da düzenlenen suçların cezasını verir.
  • İstihkak davasına karşı açılan tasarrufun iptali davasına bakar.
  • Madde 4 – İcra ve iflâs dairelerinin muamelelerine karşı yapılan şikâyetlerle itirazların incelenmesi icra mahkemesi hâkimi yahut kanun gereğince bu görev kendisine verilmiş olan hâkim tarafından yapılır. İş durumunun gerekli kıldığı yerlerde HSK olumlu görüşü ile Adalet Bakanlığınca icra mahkemesinin birden fazla dairesi kurulabilir. Bu durumda icra mahkemesi daireleri numaralandırılır. İcra mahkemesinin birden fazla dairesi bulunan yerlerde iş dağılımı ve buna ilişkin esaslar, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca belirlenir. Her icra mahkemesi hâkimi, kendisine Adlî Yargı Adalet Komisyonu Başkanlığınca dönüşümlü olarak bağlanan icra ve iflâs dairelerinin muamelelerine yönelik şikâyetleri ve itirazları inceler, bu dairelerin gözetim ve denetimlerini yapar, idarî işlerine bakar. İcra yetkisini haiz sulh mahkemelerinin muamelelerine karşı vuku bulacak şikayet ve itirazların icra mahkemesi o mahkemenin hakimidir.
• İcra Mahkemesi Hakiminin Reddi:
  • Madde 10/a – İcra mahkemesi hâkimi reddedildiği takdirde Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunundaki hükümler uygulanır. Ret talebinde bulunan, dilekçesinde ret sebeplerini delilleri ile birlikte bildirmek zorundadır. Ret talebinin reddi hakkındaki karara karşı istinaf yoluna başvurulması, hâkimin işe bakıp karar vermesine engel değildir. Ret talebinin reddi hakkındaki kararın kaldırılması hâlinde reddedilen hâkimin verdiği karar yerine getirilmez. Bu durumda dosya, bölge adliye mahkemesince icra mahkemesinin başka bir dairesine, o yerde icra mahkemesinin başka bir dairesi yoksa en yakın icra mahkemesine gönderilir. 40. madde hükümleri kıyas yoluyla uygulanır.

Bölge Adliye Mahkemesi ile Yargıtay

• İcra mahkemesinde verilen kararlar ile kanunda belirtilen diğer kararların istinaf merci Bölge Adliye Mahkemesi, temyiz merci ise Yargıtay’dır.

Yardımcı İcra Organları

Genel Mahkemeler

• Kanunda genel mahkemelere bırakılan işler:
  • İtirazın iptali davası,
  • Borçtan kurtulma davası,
  • Menfi tespit ve istirdat davaları,
  • İhtiyati haciz,
  • Sıra cetveline itiraz,
  • İflas davası ve iflas kararı,
  • İflasın kapanması, kaldırılması,
  • Malın üçüncü kişide bulunması halinde açılan istihkak davası,
  • Konkordato talebi, mühlet, komiser ve alacaklılar kurulu oluşturma,
  • Çekişmeli alacakların kabul edilip edilmemesi kararı,
  • Tasarrufun iptali davası,
  • Sermaye şirketleri ile kooperatiflerin uzlaşma yoluyla yapılandırılması,
  • Konkordatonun tasdiki, feshi kararları ile ilanı…vs.

Savcılar ve Adalet Müfettişleri

• İcra daireleri savcıların sürekli denetimi altındadır. Yılda en az 1 defa denetlenirler.
  • Madde 13 – İcra ve iflâs daireleri, 4 üncü maddedeki esaslara göre icra mahkemesi hâkiminin daimî gözetimi ve denetimi altındadır. Bu daireler Cumhuriyet savcıları ve adalet müfettişleri vasıtası ile denetime tabi tutulur. Cumhuriyet savcıları bu daireleri yılda en az bir defa denetlerler. İcra ve iflas memur ve yardımcılarının disiplin cezasını gerektiren fiil ve hallerinden dolayı, haklarında Devlet Memurları Kanununun disiplin cezalarına ilişkin hükümleri uygulanır.
  • Madde 13/a – 13. maddeye göre Cumhuriyet savcılarınca ilk defa yapılacak teftişin, geçen bir yıllık işlemlere şamil olmak üzere her sene Ocak ayı içinde yapılması ve düzenlenecek raporların birer örneğinin icra ve iflas dairesi ile Cumhuriyet savcılığında saklanması gereklidir. Teftişlerin yapılması, savcılıkların açık olması hallerinde bunun kimler tarafından yerine getirileceği ve teftiş raporlarının nasıl düzenleneceği yönetmelikte belirtilir.

Kolluk

• İcra dairesi gerektiğinde, zor kullanma yetkisine sahip olduğundan dolayı kolluk kuvvetlerine veya muhtara emir verebilir.