Görevli Mahkemenin Belirlenmesi

HMK’da Görev Hususu

• Mahkemelerin görevi kanunla düzenlenir. Göreve ilişkin kurallar kamu düzenine ilişkindir, taraflar arasında sözleşme yaparak göreve ilişkin kurallar koyamazlar.
• Görev aynı zamanda dava şartıdır. Bundan dolayı görev kurallarına aykırılık hüküm kesinleşinceye kadar resen gözetilir ve taraflarda ileri sürebilir.
• Davaya görevsiz mahkemede bakılmış olması mutlak bozma sebebi teşkil eder.

Adli Yargıda Görevli Hukuk Mahkemeleri

Genel Görevli Mahkemeler

Asliye Hukuk Mahkemesi

• Asliye hukuk mahkemesi, tek hakimli, yazılı yargılama usulü uygulanan genel görevli mahkemedir.
• Genel görevli mahkeme olmasının sonucu olarak, sulh hukuk mahkemesi ile özel görevli mahkemelerin görevlerine girmeyen işler asliye hukuk mahkemesinde görülür.
• 5235 sayılı Kanunda belirtildiği üzere, mahkemeler HSK’nın olumlu görüşü alınarak Adalet Bakanlığı tarafından kurulur. Asliye hukuk mahkemesi de 5235 sayılı Kanun düzenlemesine tabi olduğu için HSK olumlu görüşü alınarak Adalet Bakanlığı tarafından kurulur.
• Mahkemenin yargı çevresi, il veya ilçe sınırına bakılmaksızın Adalet Bakanlığının önerisi üzerine HSK tarafından belirlenebilir.

Görevleri

• Dava konusunun değer ve miktarına bakılmaksızın malvarlığı haklarına ilişkin davalarda görevli mahkeme, aksine düzenleme olmadıkça asliye hukuk mahkemesidir.
• Değer ve miktarına bakılmaksızın şahıs varlığına ilişkin davalarda görevli mahkeme, aksine düzenleme olmadıkça asliye hukuk mahkemesidir.
• Kanunlarda aksine düzenleme bulunmayan diğer dava ve işlerde de asliye hukuk mahkemesi görevlidir.
• Diğer kanunlarda asliye hukuk mahkemesinin görevli olduğunun belirtildiği durumlar:
  • Kamulaştırma bedelinin tespiti davası,
  • Derneklerin kapatılması ve feshi ile vakıflarla ilgili davalar ve işler,
  • Yaş, ad, soyad, nüfus kayıt düzenlemelerinde,
  • Tapu sicilinin tutulmasından doğan tazminat istemlerinde,
  • İcra ve iflas dairesi görevlilerinin kusurlarından kaynaklanan tazminat istemlerinde,
• Ayrıca, ayrı bir asliye ticaret mahkemesi, iş mahkemesi, aile mahkemesi bulunmayan yerlerde de asliye hukuk mahkemesi görevli mahkeme olarak söz konusu dava ve işlere bakabilir.

Sulh Hukuk Mahkemesi

• Sulh hukuk mahkemeleri de tek hakimli, basit yargılama usulü uygulanan genel mahkemelerdir.
• Sulh hukuk mahkemesinin görevleri HMK 4. Madde de sayılmıştır. Buna göre;
  • Kira sözleşmesine dayanan davalar,
  • Paylaştırma ve ortaklığın (şüyuun) giderilmesi davaları,
  • Yalnız zilyetliğin korunmasına ilişkin davalar,
  • Çekişmesiz yargı işleri,
  • Diğer kanunlarda verilen görevler. (KoopKan. Kat Mülkiyeti Kanunu.)
• Çekişmesiz yargı işlerinde, aksine düzenleme bulunmadığı süre görevli mahkeme sulh hukuk mahkemesidir. Ancak kanun bazı yerlerde çekişmesiz yargı işleri için diğer mahkemeleri görevli kabul etmiştir. Konkordato mühleti verilmesi çekişmesiz yargı işi olmasına rağmen asliye ticaret mahkemesi görevli kılınmıştır.

Özel Görevli Mahkemeler

• İhtisaslaşmanın gerçekleşmesi amacıyla genel mahkemelerin yanında özel mahkemelerde kurulmuştur. Özel mahkemeler belirli kişiler veya olaylar arasında çıkan uyuşmazlıklara bakmakla görevli mahkemelerdir.
• Uzmanlık esasına göre oluşturulan özel mahkemelerin başlıcaları şunlardır;
  • Asliye ticaret mahkemesi,
  • Kadastro mahkemesi,
  • Aile mahkemesi,
  • İş mahkemesi,
  • Fikri ve sınai haklar mahkemesi,
  • Tüketici mahkemesi,
  • İcra mahkemesi.

Asliye Ticaret Mahkemesi

• Asliye ticaret mahkemeleri, bazı dava ve işlere toplu mahkeme olarak bazı dava ve işlere ise tek hakim olarak bakmaktadır.
• Toplu mahkeme olarak asliye ticaret mahkemesi, bir başkan ve yeteri kadar üyeden oluşur.
• Asliye ticaret mahkemesi aşağıdaki davalara toplu mahkeme (bir başkan ve iki üye) olarak bakar (5235 sayılı Kanun m.5);
  • Konusu parayla ölçülebilen uyuşmazlıklarda 500.000 Türk lirasının üstündeki işler ve davalar,
  • Dava değerine bakılmaksızın, iflas, iflasın kaldırılması, iflasın kaptılması, konkordato ve yeniden yapılandırma davaları,
  • TTK’da hakimin kesin olarak karara bağlayacağı belirtilen işler ve davalar,
  • Şirketler ve kooperatifler hukukundan kaynaklanan genel kurul kararlarının iptali ve butlanına ilişkin davalara, yönetim organları ve denetim organları aleyhine açılacak sorumluluk davalarına, organların azline ve geçici organ atanmasına ilişkin davalara, fesih, infisah ve tasfiyeye yönelik davalara,
  • Tahkim şartına ilişkin itirazlara, hakemlerin seçimi ve reddine yönelik davalar ile yabancı hakem kararlarının tanıma ve tenfizine yönelik davalara.
• Asliye ticaret mahkemesi hakimi gereken hallerde üyelerden birini naip hakim olarak görevlendirebilir.
• Asliye ticaret mahkemesinin görevleri Türk Ticaret Kanununda düzenlenmiştir. (TTK madde 5)
• Aksine hüküm bulunmadıkça, dava konusu şeyin değerine ve miktarına bakılmaksızın asliye ticaret mahkemesi tüm ticari davalar ile ticari nitelikteki çekişmesiz yargı işlerinde görevlidir.
• Asliye ticaret mahkemesinin bakmakla görevli olduğu ticari davalar yine TTK’da düzenlenmiştir. Buna göre ticari davalar mutlak ticari davalar ve nispi ticari davalar olarak ikiye ayrılır. Kooperatifler Kanununda da asliye ticaret mahkemesi görevine giren işler ve davalar düzenlenmiştir.

Kadastro Mahkemesi

• Kadastro Kanunun uygulanmasından doğan davalara bakmak için kurulmuştur.
• Yetki çevresi kadastro bölgesidir. Adalet bakanlığının önerisi HSK kararıyla yargı çevresi belirlenebilir. Buna göre her ilin merkez ilçesi ve diğer ilçelerinin idari sınırları kadastro bölgesidir.
• Kadastro mahkemesi tek hakimlidir ve asliye hukuk mahkemesi niteliğinde kurulur.
• Kadastro mahkemesinin işleri azalmış veya bitmişse Adalet Bakanlığı tarafından kaldırılabilir ve dava ve işlerine asliye hukuk mahkemesi bakabilir.
• Kadastro mahkemesinde resen araştırma ilkesi geçerlidir. Yargılama usulü, özel hükümler dışında basit yargılama usulüdür.
• Kadastro mahkemelerinde görülen davalara adli tatillerde de bakılır.
• Eşler kadastro mahkemesinde birbirini vekil tayin edebilir.
• Kadastro mahkemesinin kararının tebliğinden itibaren 2 hafta içinde istinafa gidilebilir.
• Kadastro mahkemesinde verilen kararlar tarafları ve davaya müdahil olanları da bağlar.

Aile Mahkemesi

• Aile mahkemeleri 4787 sayılı kanuna göre kurulmuştur.
• Aile mahkemesi, her ilde ve merkez nüfusu 100.000 üzerindeki ilçelerde, HSK’nın olumlu görüşü alınarak Adalet Bakanlığı tarafından kurulur.
• Aile mahkemeleri tek hakimli ve asliye hukuk mahkemesi derecesindedir. Özel bir mahkeme olan aile mahkemesi ile diğer mahkemeler arasındaki ilişki görev ilişkisidir.
• Aile mahkemesi kurulamayan yerlerde bu dava ve işlere HSK tarafından belirlenen asliye hukuk mahkemelerinde bakılır.
• Her aile mahkemesinde birer psikolog, pedagog ve sosyal çalışmacı bulunur. Kanunda belirtilen şartları taşıyan adaylar arasından atama yapılır. Bu uzmanlarda hakimin reddi sebeplerine göre reddedilebilir.
• Aile mahkemelerinde genel olarak yazılı yargılama usulü uygulanır. Ancak kanun hükümlerine göre bazı dava ve işlerde özel usuller belirtilmiştir.
• Aşağıdaki davalarda basit yargılama usulü uygulanır. Aynı zamanda bu davalar adli tatilde de görülür.
  • Velayet
  • Soy bağı
  • Nafaka
• Aile mahkemeleri gerektiği hallerde taraflara sulh yoluyla çözümü teşvik edebilir.
• Görevleri Kanunun 4. Maddesinde belirtilmiştir. Buna göre;
  • 22.11.2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medenî Kanununun Üçüncü Kısım hariç olmak üzere İkinci Kitabı ile 4722 sayılı Türk Medenî Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanuna göre aile hukukundan doğan dava ve işler,
  • 2675 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanuna göre aile hukukuna ilişkin yabancı mahkeme kararlarının tanıma ve tenfizi,
  • Kanunlarla verilen diğer görevler.

İş Mahkemesi

• İş Mahkemeleri Kanunu ile iş davalarına bakmak üzere asliye hukuk mahkemesi düzeyinde iş mahkemeleri kurulmuştur.
• İş mahkemeleri tek hakimli, basit yargılama usulüne göre işlemlerini yapar.
• İş mahkemelerinde görülen dava ve işlere adli tatilde de bakılır.
• İş mahkemesi, HSK olumlu görüşü alınarak Adalet Bakanlığı tarafından kurulur.
• Gerekli olan yerlerde iş mahkemesinin birden fazla dairesi kurulabilir. Daireler arasında iş dağılımı HSK tarafından yapılabilir.
• İş mahkemesi kurulmamış yerlerde bu dava ve işlere asliye hukuk mahkemesi tarafından bakılır.
• İş mahkemesinin görevleri İş Mahkemeleri Kanunu 5. Maddede sayılmıştır. Buna göre;
  • 5953 sayılı Kanuna tabi gazeteciler, 854 sayılı Kanuna tabi gemi adamları, 4857 sayılı İş Kanununa veya 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununda düzenlenen hizmet sözleşmelerine tabi işçiler ile işveren veya işveren vekilleri arasında, iş ilişkisi nedeniyle sözleşmeden veya kanundan doğan her türlü hukuk uyuşmazlıklarına,
  • İdari para cezalarına itirazlar ile 5510 sayılı Kanunun geçici 4. maddesi kapsamındaki uyuşmazlıklar hariç olmak üzere Sosyal Güvenlik Kurumu veya Türkiye İş Kurumunun taraf olduğu iş ve sosyal güvenlik mevzuatından kaynaklanan uyuşmazlıklara,
  • Diğer kanunlarda iş mahkemelerinin görevli olduğu belirtilen uyuşmazlıklara, ilişkin dava ve işlere bakar.
• İş mahkemelerinde verilen kararlar için başvurulan kanun yollarında bunlar ivedilikle incelenir.
• İş mahkemelerine başvurmadan önce dava şartı olarak arabulucuya başvuru eklenmiştir. İş mahkemeleri kanunu madde 3’te düzenlenmiştir.

Fikri ve Sınai Haklar Mahkemesi

• Fikri ve sınai haklar mahkemesi, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunundan doğan dava ve işlere bakmak üzere kurulmuştur.
• FSH mahkemesi tek hakimli ve asliye mahkemesi derecesindedir ve Adalet Bakanlığı tarafından gerekli yerlere kurulur.
• Yargı çevresi il ve ilçe sınırlarına bakılmaksızın Adalet Bakanlığının önerisi üzerine HSK tarafından belirlenir.
• Fikri ve sınai haklar mahkemesi kurulmamış yerlerde bu mahkemenin görev alanına giren dava ve işlere Adalet Bakanlığının önerisi üzerine HSK tarafından belirlenen asliye hukuk mahkemesi bakar.

İcra Mahkemeleri

• İcra hukukundan kaynaklanan dava ve işlere bakmak üzere takip hukukuna özgü kurulmuş özel mahkemedir.
• İcra mahkemesinde basit yargılama usulü uygulanır. İcra mahkemesinin baktığı işler ivedi işlerden kabul edilir.
• İcra mahkemesinin vermiş olduğu kararlar maddi anlamda kesin hüküm teşkil etmez. Bundan dolayı bu kararlara karşı yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurulamaz. Ancak bazı kararları maddi anlamda kesin hüküm teşkil eder. Bunlar;
  • Hacizde istihkak davaları,
  • Hacizde istihkak davasına karşı açılan tasarrufun iptali davası,
  • İhalenin feshine karşı şikayet sonucunda verilen kararlar,
  • İflasta masaya karşı açılan istihkak davaları.
• İcra mahkemesinin bazı görevleri şunlardır:
  • İcra mahkemesi, icra dairesi ve kanunda sayılan diğer organların işlemlerini denetlemek,
  • İhalenin feshini şikayet yoluyla incelemek,
  • İstihkak davalarına (haciz ve iflasta) bakmak,
  • İtirazın kaldırılması talebini incelemek,
  • İcra İflas Kanununda düzenlenen cezai hükümlere ilişkin davalara bakmak…

Tüketici Mahkemeleri

• Tüketici mahkemeleri, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun hükümlerine göre kurulmuş özel mahkemelerdir.
• Tüketici mahkemeleri tek hakimlidir. Diğer mahkemelerle arasındaki ilişki görev ilişkisidir.
• Tüketici mahkemelerinde basit yargılama usulü uygulanır.
• Tüketici mahkemesi bulunmayan yerlerde bu dava ve işlere asliye ticaret mahkemesi bakar. Asliye ticaret mahkemesi bulunmayan yerlerde ise asliye hukuk mahkemesi tüketici mahkemesi yerine dava ve işlere bakar.
• Tüketici mahkemelerinin yetki çevresi büyükşehirlerde, büyükşehir belediyesi sınırlarında, büyükşehir olmayan yerlerde ise asliye hukuk mahkemesinin yetki çevresidir.
• Tüketici davaları tüketicinin yerleşim yerinin bulunduğu yerde açılabilir. Tüketiciler tarafından açılacak davalar her türlü harç ve resimden muaftır.
• Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından il ve ilçelerde tüketici sorunları hakem heyetleri kurulur. Kanunda belirtilen değerler üstündeki uyuşmazlıklarda tüketici hakem heyetlerine başvuru yapılamaz.