SÖZLEŞMENİN ŞEKLİ
Hukukumuzda şekil bahsi geçerlilik ve ispat şartı olarak işlev göstermektedir. Bundan dolayı geçerlilik şartı olarak şekil ve ispat şartı olarak şekilden yola çıkarak sözleşmelerde şekil şartı ortaya konulacaktır.
İspat Şartı Olarak Şekil
- Herhangi bir hakkın doğumu, devri, değiştirilmesi, kaybı gibi durumlarda yapılan hukuki işlemlerin, yapıldığı zamanki miktar veya değerleri 2500 lirayı geçtiği takdirde senetle ispat olunacaktır.
Geçerlilik Şartı Olarak Şekil
- Kanunumuzda madde 12’de belirtildiği üzere, ‘Sözleşme geçerliliği aksi kanunda belirtilmedikçe hiçbir şekle bağlı değildir.’ denilerek şekil serbestisi prensibini kabul etmiştir.
- Kanunda sözleşmenin geçerliliği için şekil şartı varsa, sözleşmenin geçerli olması için şekle ilişkin kurallar yerine getirilmelidir.
- Kanunun şekle ilişkin kuralları emredicidir. Emredici kurallar tarafların iradesi ile etkisizleştirilemezler.
- Sözleşmenin kanundaki şekle uymadığına ilişkin itirazlar hakim tarafından kendiliğinden dikkate alınabileceği gibi taraflarda ileri sürebilir.
- Şekil noksanlığı ile sözleşme geçersiz ise, sözleşmeyi geçerli zannederek edimini ifa eden taraf verdiklerini geri isteyebilecektir. Sözleşmenin geçersiz olduğunu bilerek yaptığı ifalar için bağışlama söz konusu olacaktır.
- Şekil noksanlığına dayanan butlanın ileri sürülmesi aşağıdaki iki durumda hakkın kötüye kullanılması niteliğinden kabul edilir:
- Taraflar kendi rızaları ile sözleşmenin başlıca borçları ifa edilmiş ise
- Butlanı ileri süren taraf şekil noksanına kendi hileli davranışı ile kasten sebep olmuşsa.
- MADDE 12- Sözleşmelerin geçerliliği, kanunda aksi öngörülmedikçe, hiçbir şekle bağlı değildir. Kanunda sözleşmeler için öngörülen şekil, kural olarak geçerlilik şeklidir. Öngörülen şekle uyulmaksızın kurulan sözleşmeler hüküm doğurmaz.
Kanuni Şekil
- Kanunumuzda kanuni şekil olarak dört tip şekil öngörülmüştür.
Yazılı Şekil
- Bazı sözleşmelerin geçerliliği için yazılı şekil şartı aranmıştır.
- Yazılı şekilde sözleşme metni el yazısı ile veya bilgisayar, makine ile yazılabilir.
- Taraflardan borç altına girenin imzası bulunmalıdır. Her iki taraf borç altına girmişse ikisinin de metinde imzası gereklidir.
- Aksi kanunda belirtilmedikçe imzalı mektup veya telgraf da yazılı şekil şartına uygun olarak kabul edilebilir.
- Kanunda sözleşmenin yazılı olarak yapılması öngörülmüşse yazılı olmak zorundadır.
- İmzanın tüm metni kapsadığını belirtecek şekilde atılması gerekir. Uygulamada genelde metnin altına imza atılır. Sözleşme birden fazla sayfada yazılmışsa her sayfaya imza atılması yararlıdır.
- Metin yazılmadan boş kağıda atılan imzalarda geçerlidir. Bu durumda metin üzerinde tarafların anlaşmaya vardığı karine kabul edilir. Bu karine adi bir karinedir, aksini ispat iddia eden tarafındır.
- Okuma yazma bilmeyen kişiler için parmak izi veya mühür de imza yerine kabul edilir.
- Yapılacak değişikliklerde geçerlilik için yazılı yapılmak zorundadır. Ancak yapılacak değişiklik tamamlayıcı nitelikteyse , sözleşme metni ile çelişmiyorsa yazılı şekil şartı aranmaz.
- Yazılı şekil dışındaki diğer geçerlilik şekillerine tabi kılınmış sözleşmelerde yapılacak değişikliklerde de uygulanacaktır.
- MADDE 13- Kanunda yazılı şekilde yapılması öngörülen bir sözleşmenin değiştirilmesinde de yazılı şekle uyulması zorunludur. Ancak, sözleşme metniyle çelişmeyen tamamlayıcı yan hükümler bu kuralın dışındadır. Bu kural, yazılı şekil dışındaki geçerlilik şekilleri hakkında da uygulanır.
- MADDE 14- Yazılı şekilde yapılması öngörülen sözleşmelerde borç altına girenlerin imzalarının bulunması zorunludur. Kanunda aksi öngörülmedikçe, imzalı bir mektup, asılları borç altına girenlerce imzalanmış telgraf, teyit edilmiş olmaları kaydıyla faks veya buna benzer iletişim araçları ya da güvenli elektronik imza ile gönderilip saklanabilen metinler de yazılı şekil yerine geçer.
- MADDE 15- İmzanın, borç altına girenin el yazısıyla atılması zorunludur. Güvenli elektronik imza da, el yazısıyla atılmış imzanın bütün hukuki sonuçlarını doğurur. İmzanın el yazısı dışında bir araçla atılması, ancak örf ve adetçe kabul edilen durumlarda ve özellikle çok sayıda çıkarılan kıymetli evrakın imzalanmasında yeterli sayılır. Görme engellilerin talepleri halinde imzalarında şahit aranır. Aksi takdirde görme engellilerin imzalarını el yazısı ile atmaları yeterlidir.
- MADDE 16- İmza atamayanlar, imza yerine usulüne göre onaylanmış olması koşuluyla, parmak izi, el ile yapılmış bir işaret ya da mühür kullanabilirler. Kambiyo senetlerine ilişkin hükümler saklıdır.
Resmi Şekil
- Hukuki işlemin yetkili bir makam veya şahıs önünde kanunların öngördüğü usul ve koşullara uyularak yapılmasıdır.
- Kanunda hangi özel makamın yetkili olmadığı belirtilmemişse noterler bütün sözleşmeleri düzenlemeye yetkilidir.
- Sonradan yapılacak değişiklikler tamamlayıcı nitelikteyse, sözleşme metni ile çelişmiyorsa resmi şekil gerekmez.
İlan
- Kanun bazı işlemlerde ilanı öngörmüş ve buna bazı sonuçlar bağlamışsa ilan yapılmalıdır.
Tescil
- Hukuki işlemin geçerliliği gerekli sicile kayıt düşürülmesine bağlıdır.
Kararlaştırılmış Şekil
- Taraflar kendi iradeleri ile kanunun öngörmemesine rağmen sözleşmenin belirledikleri şekle uyularak yapılmasını kararlaştırabilirler. Bu şartın ispat şartı mı geçerlilik şartı mı olduğunu taraflar belirler.
- Şekil kararlaştırılmadan esaslı noktalar üzerinde anlaşmaya geçilmemelidir. Esaslı noktalar üzerinde uyuşmadan önce, sözleşmenin yapılacağı şekil kararlaştırılmalıdır.
- Taraflar iradelerini açıklamamışlarsa kararlaştırılan şeklin geçerlilik şartı olduğu karine kabul edilir.
- Sadece yazılı şekil olarak belirtilmiş ancak ayrıntılı bir şekilde neler yapılacağı belirlenmemişse kanunda belirtilen yazılı şekil hükümleri uygulanır.
- MADDE 17- Kanunda şekle bağlanmamış bir sözleşmenin taraflarca belirli bir şekilde yapılması kararlaştırılmışsa, belirlenen şekilde yapılmayan sözleşme tarafları bağlamaz. Herhangi bir belirleme olmaksızın yazılı şekil kararlaştırılmışsa, yasal yazılı şekle ilişkin hükümler uygulanır.
BORÇ TANIMA
- Borcun sebebinin(hukuki sebebinin) gösterilmemesidir. Soyut borç ikrarı da denilmektedir.
- MADDE 18- Borcun sebebini içermemiş olsa bile borç tanıması geçerlidir.
- Borcun sebebini içermese de borç tanıması geçerlidir.
- Herhangi bir şekle tabi değildir.
- Borç tanıma, tek taraflı bir hukuki işlem değil, sözleşme niteliğindedir.
- Alacaklı, borç ikrarının sebebini belirtmek zorunda olmadan alacağını talep edebilir.
- Soyut borç ikrarı, alacağın varlığına ve geçerliliğine karine teşkil eder. Borcun sebebinin bulunmadığını ispat borçluya yüklenmiştir. (ispat yükü tersine dönmüştür.)
- Borçlu, borcun geçerli bir sebebinin bulunmadığını ispatlayarak borcu ödemekten kaçınabilir. Alacağın üçüncü kişiye devri bu durumu değiştirmez, ancak üçüncü kişiyi koruyan hükümlerden yine yararlanılabilir.
- MADDE 19/2 – Borçlu, yazılı bir borç tanımasına güvenerek alacağı kazanmış olan üçüncü kişiye karşı, bu işlemin muvazaalı olduğu savunmasında bulunamaz.
