Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Üyeleri

Anayasa Mahkemesi, 1982 Anayasasında sayılan Anayasal Yüksek Mahkemelerdendir. Anayasa Mahkemesi ilk defa 1961 Anayasasında düzenlenmiş ve 1982 Anayasasında da yer almıştır.

Anayasa Mahkemesi ile temel hak ve hürriyetlerin korunması ile anayasal güvencenin sağlanabilmesi için kanunların ve yasama organı tarafından tesis edilen işlemlerin Anayasaya uygunluğunun denetlenmesi sağlanmaya çalışılmıştır.

Anayasanın 11. Maddesinde de belirtildiği üzere ” Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz.” hükmü ile yapılacak düzenlemelerin Anayasaya aykırı olamayacağı normlar hiyerarşisinin en üstünde yer alan 1982 Anayasasında da düzenlenmiştir.

Cumhuriyetin ilanından sonra yapılan 1924 Anayasasında da anayasanın üstünlüğü ilkesi belirtilmiştir.

Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu

• 2017 yılı Anayasa Değişikliğiyle kabul edilen son düzenlemelere göre Anayasa Mahkemesi 15 üyeden oluşmaktadır.
• Anayasa Mahkemesinin 15 üyesinin 12 tanesi Cumhurbaşkanı tarafından, 3 tanesi TBMM tarafından seçilir.
• Üyelerin seçiminde çeşitli ayrımlar bulunmaktadır. Buna göre TBMM veya Cumhurbaşkanı tarafından seçilecek üyeler için çeşitli kurullardan adaylar belirlenmektedir.
• Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresi 12 yıldır. Yaş sınırını dolduran üyelerin görevi sona erer ve emekliliğe ayrılırlar. Yaş sınırı 65’tir.
• Bir kimse iki defa Anayasa Mahkemesi üyesi seçilemez.
• Zorunlu emeklilik yaşını dolduran üyelerin başka görevde çalışması ve özlük hakları kanunla düzenlenir.

Üyelerin Seçilmesi

• Üyelerin seçilmesi hususunda iki başlık altında ilerleyebiliriz.
  • Cumhurbaşkanı tarafından seçilenler:
    • Cumhurbaşkanı aşağıdaki gruplardan seçeceği 4 üyeyi doğrudan seçer.
      • Üst kademe yöneticileri arasından,
      • Serbest avukatlar arasından,
      • Birinci sınıf hakim ve savcılar arasından,
      • Anayasa Mahkemesi raportörleri en az 5 yıl raportör olarak görev yapmış olanlar arasından.
    • Cumhurbaşkanının raportörler dışında kalan gruplardan seçeceği üyeler için şartlar düzenlenmiştir. Buna göre;
      • 45 yaşın doldurulmuş olması.
      • Yükseköğretim kurumları öğretim üyelerinin profesör veya doçent unvanını kazanmış olması.
      • Avukatların seçilmesi için en az 20 yıl fiilen avukatlık yapmış olması.
      • Üst kademe yöneticilerinden seçilecek kişilerin yükseköğretim görmüş ve en az 20 yıl kamu hizmetinde fiilen çalışmış olması.
      • Birinci sınıf hakim ve savcıları arasından seçilecek üyenin adaylık dahil 20 yıl çalışmış olması gerekir.
    • Cumhurbaşkanı yukarıdaki üyelerin dışında 5 üyeyi Yargıtay ve Danıştay üyeleri arasında şartları sağlayanlar arasında seçer. Buna göre;
      • Yargıtay’dan seçilecek 3 üye için, Yargıtay Genel Kurulunda kendi başkan ve üyeleri arasından her boş yer için belirlenen 3 aday içinden seçer.
      • Danıştay’dan seçilecek 2 üye için, Danıştay Genel Kurulunda kendi başkan ve üyeleri arasından her boş yer için belirlenen 3 aday içinden seçer.
    • Cumhurbaşkanı kalan 3 üyeyi ise Yüksek Öğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan, yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dalında görev yapan öğretim üyeleri arasından her üyelik için belirlenecek 3 aday arasından seçer.
  • TBMM tarafından seçilenler:
    • TBMM 2 üyeyi Sayıştay Genel Kurulunun kendi başkan ve üyeleri arasından her üyelik için göstereceği üçer aday içinden seçer.
    • TBMM 1 üyeyi Baro başkanlarının serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday içinde seçer.
    • Oylamalar gizli yapılır.
    • TBMM tarafından yapılacak seçimlerde ilk oylamada üye tamsayısının 2/3 çoğunluğu gerekir. İkinci oylamada ise üye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. İkinci oylamada da üye seçilemezse üçüncü oylamaya geçilir. Üçüncü oylamada en çok oy alan iki aday arasından en çok oyu alan seçilmiş olur.
• Yargıtay, Danıştay ve Sayıştay Genel Kurullarında yapılacak üye seçimlerinde her boş üyelik için en çok oyu alan üç kişi aday gösterilmiş olur.
• Baro başkanlarının serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday için yapılacak seçimde en fazla oy alan üç kişi aday gösterilmiş sayılır.

Anayasa Mahkemesi Başkanının Seçimi

• Anayasa Mahkemesi üyeleri kendi arasından bir kişiyi başkan ve iki kişiyi de başkanvekili seçer.
• Anayasa Mahkemesi Başkanı ve başkanvekillerinin görev süresi 4 yıldır. Görev süresi sona eren tekrar seçilebilir.
• Anayasa Mahkemesi Başkanı ve başkanvekilleri üye tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla seçilir.

Anayasa Mahkemesi Üyelerinin Görevinin Sona Ermesi

• Yukarıda belirttiğimiz gibi Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresi 12 yıldır. Görev süresi dolan üyeler tekrar seçilemezler. Emeklilik yaşına gelmeden görev süresi sona eren üyelerin başka bir görevde çalışması ve özlük işleri kanunla düzenlenir.
• Anayasa Mahkemesi üyeleri 65 yaşını doldurunca emekliye ayrılır.
• Üyeliğin sona ermesi aşağıdaki şekillerde de gerçekleşebilir:
  • Hakimlik mesleğinden çıkarılmayı gerektiren bir suçtan dolayı hüküm giymiş olması, bu durumda üyelik kendiliğinden sona erer.
  • Görevini sağlık sebeplerinden dolayı yerine getiremeyecek olmasının kesin olarak anlaşılması haline, Anayasa Mahkemesi üyelerinin, üye tam sayısının salt çoğunluğunun kararı ile sona erer.