Oy Hakkı ve Seçim Sistemleri

Yayınlanma: 18 Ağustos 2020Son Güncellenme: 18 Ocak 2022
Oy Hakkı ve Seçim Sistemleri

Konu Özeti

Vatandaşlık hakkının gereği olarak seçmen kabul edilen vatandaşlara oy hakkı tanınmıştır. Oy hakkının ilkeleri ve Türkiye'de ve Dünyada yaygın olarak kullanılan D'hondt ve diğer seçim sistemleri bu yazımızda incelenmiştir.

Bu konuda
  • Oy hakkını ve oy ilkelerini
  • Seçme ve seçilme esasını
  • Seçim sistemlerini ve örneklerini
  • D'hondt sistemini
öğreneceksiniz.

Oy Kavramı

  • Oy eski adıyla rey, bir kişinin, sistemin veya metnin kişilerin irade beyanlarıyla kabul veya reddetmesidir.
  • Oy’un kullanış şekli farklı ülkelerde farklı sistemlerle ortaya konmuştur. Teknolojilerin gelişmesiyle artık elektronik oylamalarda kullanılmaya başlanmıştır.
  • Ülkemizde oy kullanma eylemi, kağıt pusulalara mühür basmak şekliyle gerçekleşir.
  • Hukuki ve anayasal açıdan oy’un önemi, seçimlerde ve halk oylamalarında karşımıza çıkar.

Seçme ve Seçilme Hakkı – Oy Hakkı

  • Oy hakkı bir vatandaşlık hakkı olarak görüldüğü için çoğunlukla anayasalarda somut bir şekilde şartları da ortaya konarak düzenlenmiştir.
  • Türk hukukunda da oy hakkı, siyasi hak ve ödevler başlığı altında 1982 Anayasasında düzenlenmiştir.
  • Seçme hakkı çeşitli anayasalarda çeşitli şartlara bağlı tutulabilir. En önemli örneği vatandaşlık şartı olarak karşımıza çıkar.
  • Buna göre oy hakkının kullanılması için kişide var olması gereken şartlar, olumlu şartlar; kişide bulunmaması gereken şartlar, olumsuz şartlar olarak ayrıma tabi tutabiliriz.
  • Olumlu Şartlar:
    • Vatandaşlık, oy hakkı siyasi bir hak olduğu için vatandaşlık şartı aranır.
    • Yaş, oy hakkına sahip olmak için belirli bir yaş gerekir.
    • Seçmen listesinde yazılı olmak, oy vermek için gerekli diğer şartları taşımaz.
  • Olumsuz Şartlar:
    • Fiil ehliyetini kısıtlayacak durumda olmamak (kısıtlı, mümeyyiz).
    • Liyakatsiz olmamak (ağır ceza suçlulularının oy kullanamaması).

Oy Hakkının İlkeleri

  • Genel Oy İlkesi: Oy hakkının bölgedeki tüm oy kullanabilecek kişilere eşit olarak sağlanması, diğer bir ifadeyle oy hakkının para, ırk, cinsiyet, eğitimle sınırlanmamasıdır. Bu ilkenin tersi ise kısıtlı oy ilkesidir, bu durumda oy kullanması gereken bazı kişilerin oy kullanmasının engellenmesi. En önemli örneği bir döneme kadar kadınların oy kullanamaması.
  • Eşit Oy İlkesi: Her bir seçmenin bir oy hakkına sahip olmasıdır.
  • Tek Dereceli Seçim (Doğrudan Oy İlkesi): Seçmen doğrudan temsilcilerini seçer.
  • Çift Dereceli Seçim (Dolaylı Oy İlkesi): Birinci derece seçmenler, ikinci derece seçmenleri seçer; ikinci derece seçmenlerde temsilcileri seçer.
  • Bireysel Oy İlkesi: Bireyin oy hakkıdır. Kişinin, birey olmasından doğan oy kullanma hakkıdır.
  • Kişisel Oy İlkesi: Kişinin oyunu bizzat kullanmasıdır.
  • Gizli Oy İlkesi: Kişinin iradesini yansıtan oyun her türlü baskıdan uzak olması ve oy kullanan seçmen dışında kimsenin karışamamasıdır.
  • Mecburi Oy İlkesi: Oy kullanmanın zorunlu olduğu, kullanmayana ceza verildiği ilkedir.
  • İhtiyari Oy İlkesi: Oy kullanmanın zorunluluk olarak görülmediği ilkedir.
  • Serbest Oy: Seçimim samimiliği, seçmenin bağımsızlığı ve sandık alanında seçmen dışında kimsenin bulunmamasıdır.
  • Açık Sayım Döküm İlkesi: Oy sayımının aleni bir şekilde yapılmasıdır.
  • Seçim Uyuşmazlıklarının Yargısal Çözümü: Yargısal denetimin olmadığı seçimlerde, seçimin serbestliği ve dürüstlüğü şüpheli duruma düşer.

Reklam

Seçim Sistemleri

  • Seçim Sistemi: Kendi içinde nispi temsil ve çoğunluk sistemi şeklinde ayrılır. Bu sistemlerde içlerinde çeşitli şekillerde sınıflandırılır.
  • Seçim Çevresi: Seçimler bölge düzeyinde yapılır ve her bölge bir seçim çevresidir. Seçim çevreleri, il, ilçe, mahalle düzeyinde oluşturulabilir.

Çoğunluk Sistemi

  • En çok oyu alan parti vekillerin tamamını alır.

Tek Turlu Çoğunluk Sistemi

  • Tek İsimli Tek Turlu: Ülke, her biri bir vekillik dar bölgelere bölünür.
A Partisi40.000 Oy
B Partisi35.000 Oy
C Partisi26.000
  • A Partisi vekili seçimi kazanır. Diğer iki adayın oy sayısı A Partisinin oyundan fazla olsa da vekillik kazanamaz.
  • Listeli Tek Turlu: Ülke, her biri birden fazla vekil çıkaran bölgelere bölünür. En çok oyu alan parti bölgedeki tüm vekillikleri kazanır.

Reklam

K Partisi35.000 Oy
L Partisi33.000 Oy
M Partisi22.000 Oy
  • Yukarıdaki tabloda 3 vekillik bir bölgede yapılan seçimde partilerin aldığı oylar gösterilmiştir. Buna göre listeli tek turlu sistemde en çok oyu alan K Partisi vekilliklerin tamamını kazanır.

İki Turlu Çoğunluk Sistemi

  • Diğer adıyla mutlak çoğunluk sistemi, birinci seçim sonucu belirlenen adaylar veya partiler arasında ikinci seçim yapılır. İkinci turda yapılan seçimde en çok oyu alan seçimi kazanır.
  • Birinci turda seçimin kazanılması için adaylardan veya partilerden biri geçerli oyların mutlak çoğunluğunu almalıdır.
  • Tek İsimli İki Turlu: Ülke, her bir bir vekillik bölgelere bölünür. Birinci seçimde geçerli oyların mutlak çoğunluğunu alan aday veya parti seçimi kazanır. Seçim ikinci tura kalırsa, ikinci seçimde en çok oyu alan aday veya parti seçimi kazanır.
  • Listeli İki Turlu: Ülke her biri birden fazla vekillik çıkaran bölgelere bölünür. Birinci seçimde geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday veya parti seçimi kazanır. Ancak seçim ikinci tura kalırsa bu durumda ikinci seçimde en çok oyu alan aday veya parti seçimi kazanır.

Nispi Temsil Sistemi

  • En az iki veya daha fazla vekilli bölgelerde uygulanır.

Ulusal Düzeyde Nispi Sistem:

  • Ülkenin tamamı tek seçim çevresi olarak kabul edilir. Vekiller bu seçim çevresinde seçilir.
  • Partiler aldıkları oy kadar vekillik kazanırlar.
  • Kullanılan geçerli oy sayısı, vekil sayısına bölünerek ulusal seçim kotası bulunur.
  • En adil seçim sistemi olduğu düşünülmektedir. Hollanda ve İsrail gibi ülkelerde kullanılan seçim sistemidir.
Toplam Oy Sayısı10.000.000 Oy
Toplam Vekillik Sayısı100 Vekil
Seçim Kotası10.000.000/100=100.000 oy=1 Vekil

Reklam

  • Yukarıdaki tabloda verilen bölge tek bir seçim çevresi olarak düşünülerek seçim yapılmış olsun. Aşağıdaki tabloda ise bu seçim çevresinde partilerin almış aldığı oy ve kazandıkları vekillikler gösterilmiştir.
A Partisi5.000.000 Oy50 Vekil
E Partisi2.000.000 Oy20 Vekil
H Partisi1.500.000 Oy15 Vekil
R Partisi800.000 Oy8 Vekil
Y Partisi700.000 Oy7 Vekil

Seçim Çevresi Düzeyinde Nispi Temsil

  • Genel olarak ulusal düzeyde nispi temsil sistemine benzemekle beraber artık oylarda hesaplanır ve vekil dağılımı yapılır.
Toplam Oy Sayısı1.000.000
Toplam Vekil Sayısı10
Seçim Kotası100.000 Oy = 1 Vekil
  • Yukarıdaki seçim çevresinde yapılan oylamada partilerin aldığı oy sayısı aşağıda gösterilmiştir.
PartilerOy SayılarıOy Sayısı/Seçim KotasıArtık Oylar
A Partisi400.000 Oy400.000/100.000=4 Vekil0
E Partisi225.000 Oy225.000/100.000=2 Vekil25.000
H Partisi175.000 Oy178.000/100.000=1 Vekil78.000
R Partisi125.000 Oy125.000/100.000=1 Vekil25.000
Y Partisi75.000 Oy72.000/100.000=0 Vekil72.000

Reklam

  • Yukarıdaki tabloya göre 2 vekillik açıkta kalmış ve 200.000 artık oy oluşmuştur.
  • Artık oyların dağıtılmasına göre farklı seçim sistemleri ortaya çıkmıştır.
En Büyük Artık Usulü
  • Bu sisteme göre eksik kalan vekillikler, en çok artık oya sahip partilere gider. Buna göre:
    • 78.000 Artık oya sahip H Partisi 1 Vekillik kazanır,
    • 72.000 Artık oya sahip Y Partisi 1 Vekillik kazanır.
  • Genel olarak ise;
    • A Partisi 4 Vekil
    • E Partisi 2 Vekil
    • H Partisi 2 Vekil
    • R Partisi 1 Vekil
    • Y Partisi 1 Vekil
En Kuvvetli Ortalama Usulü
  • Partilerin seçimde aldıkları oy sayısı, çıkardıkları vekil sayısının 1 fazlasına bölünür. Çıkan sonuca en büyük orana sahip partiler açıkta kalan vekillikleri kazanır.
  • Buna göre A Partisinden örnek vermek gerekirse; A Partisi 400.000 oy almış ve 4 vekillik kazanmıştır. Bu usule göre 400.000 oy / 4+1 = 80.000 sayısına ulaşılır.
  • Aynı işlem diğer partilere de yapılarak en çok oyu alan partilere açıkta kalan vekillikler sırasıyla dağıtılır.
    • A Partisi: 400.000/5= 80.000 +1 Vekil kazanır.
    • E Partisi: 225.000/3= 75.000
    • H Partisi: 178.000/2= 89.000 + 1 Vekil kazanır.
    • R Partisi: 125.000/2= 62.500
    • Y Partisi: 72.000/1= 72.000
Milli Bakiye Usulü
  • Artık oy ve açıkta kalan vekillikler toplanır. Artık seçim kotası bulunur. Her partinin artık oyu yeni bulunan seçim kotasına bölünür ve vekillikler dağıtılır.
  • 1965 yılındaki seçimlerde ülkemizde uygulanmıştır.
D’hondt Usulü
  • Nispi seçim sistemi içinde yer alan D’hondt usulünde artık oy ve artık vekil oluşmamaktadır.
  • D’hondt usulünde seçim kotası hesaplaması da yapılmasına gerek yoktur.
  • Bu usulle her partinin aldığı oylara göre vekillikler dağıtılır.
Toplam Oy Sayısı1.000.000
Toplam Vekil7

Reklam

A PartisiB PartisiC PartisiD PartisiE Partisi
1. Vekillik341.000290.000165.000107.00097.000
2. Vekillik170.500290.000165.000107.00097.000
3. Vekillik170.500145.000165.000107.00097.000
4. Vekillik113.600145.000165.000107.00097.000
5. Vekillik113.600145.000 82.500 107.000 97.000
6. Vekillik113.60096.60082.500107.00097.000
7. Vekillik68.20096.60082.500107.00097.000
  • D’hondt usulüne göre:
    • A Partisi – 3 Vekil
    • B Partisi – 2 Vekil
    • C Partisi – 1 Vekil
    • D Partisi – 1 Vekil
    • E Partisi – 0 Vekil
Genel Esaslar Ünitesi
  • Oy Hakkı ve Seçim Sistemleri (Şu Anda Okuduğunuz Yazı)
Benzer İçerikler
TBMM’nin Görev ve Yetkileri
Anayasa Hukuku

TBMM’nin Görev ve Yetkileri

1982 Anayasasına göre madde 87 kapsamında TBMM'nin görevleri ve yetkilerini incelediğimiz yazımızda...

İçeriğe Git>
TBMM Faaliyetleri ve TBMM’nin Bilgi Edinme Yolları
Anayasa Hukuku

TBMM Faaliyetleri ve TBMM’nin Bilgi Edinme Yolları

Bu yazımızda TBMM'nin faaliyetlerini ve işleyişine yönelik ilgili maddelerle Anayasa ve TBMM İç Tüzü...

İçeriğe Git>
Tasfiye İşlemi ve Alacaklılar Toplantısı
İcra İflas Hukuku

Tasfiye İşlemi ve Alacaklılar Toplantısı

İflas masasının oluşmasından sonra gerekli işlemler yapılarak malların tespiti ve muhafazası sağlanı...

İçeriğe Git>
İfa Nedir? Tarafları ve Konusu
Borçlar Hukuku

İfa Nedir? Tarafları ve Konusu

Borçlar hukukunda borcun sona erme yollarından biride borcun ifa edilmesidir. Bu başlıkta ifa kavram...

İçeriğe Git>
Tasarrufun İptali – İcra Suçları
İcra İflas Hukuku

Tasarrufun İptali – İcra Suçları

Cebri icra hukuku kapsamında önemli bir yer tutan tasarrufun iptali ve icra suçları aynı yazıda ele...

İçeriğe Git>
Yasama Sorumsuzluğu ve Yasama Dokunulmazlığı
Anayasa Hukuku

Yasama Sorumsuzluğu ve Yasama Dokunulmazlığı

Yasama sorumsuzluğu ve yasama dokunulmazlığı ile millet iradesini temsil eden Yasama üyelerinin, Mec...

İçeriğe Git>
Copyright © 2023 Bikifi
Instagram Logo
Twitter Logo
Facebook Logo