- Türk hukukunda iki yargı kolu vardır. 2017 yılı Anayasa Değişiklikleri ile Askeri Mahkemeler kaldırılmıştır. Şu an sadece adli yargı kolu ve idari yargı kolu olarak ayrılan ikili yargı sistemi kullanılmaktadır.
- Adli yargı teşkilatını incelerken aşağıdaki iki temel kanundan ilerleyeceğiz.
- 5235 Sayılı Kanun – Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri İle Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev Ve Yetkileri Hakkında Kanun
- 6100 Sayılı Kanun – Hukuk Muhakemeleri Kanunu
İlk Derece Mahkemeleri
Adli Yargı İlk Derece Hukuk Mahkemeleri
- Adli yargı ilk derece mahkemeleri hukuk ve ceza mahkemeleridir.
- Hukuk mahkemeleri, asliye hukuk ve sulh hukuk mahkemeleri ile beraber özel kanunlarla kurulan diğer mahkemelerdir.
Mahkemelerin Kurulması ve Kaldırılması
- Mahkemelerin kuruluş ve görevleri kanunla düzenlenir.
- Mahkemeler, her il merkezi ile bölgelerin coğrafi durumları göz önüne alınarak belirlenen ilçelerde HSK olumlu görüşü alınarak Adalet Bakanlığı tarafından kurulur.
- Mahkemeler, Adalet Bakanlığının önerisi ile HSK tarafından kaldırılır.
- Mahkemeler bulunduğu il veya ilçenin adıyla anılır.
- Mahkemelerin iş yoğunluğuna göre birden fazla daire oluşturulabilir.
- Birden fazla mahkeme kurulması halinde bunlar numaralandırılır. Hukuk mahkemeleri arasında iş dağılımı ve iş dağılımının esasları HSK tarafından belirlenir.
Yargı Çevresi
- Hukuk mahkemelerinin yargı çevresi bulunduğu il ve ilçe merkezleri ile bunlara adli yönden bağlanan ilçelerin idari sınırlarıdır.
- Hukuk mahkemelerinin yargı çevresi Adalet Bakanlığının önerisi alınarak HSK tarafından bir üst madde de belirtilen sınırlamalara tabi olmadan belirlenebilir.
- Coğrafi durum ve iş yoğunluğu göz önüne alınarak hukuk mahkemelerinin yargı çevresi Adalet Bakanlığının önerisi alınarak HSK tarafından değiştirilebilir, aynı şekilde özel kanunlarla kurulmuş ve yargı çevresi belirtilmemiş mahkemelerin yargı çevresi belirlenebilir.
Adli Yargı İlk Derece Ceza Mahkemeleri
- Ceza mahkemeleri asliye ceza mahkemeleri, ağır ceza mahkemeleri ve özel kanunlarla kurulan diğer ceza mahkemeleridir.
- Ceza mahkemeleri bulundukları il veya ilçe adı ile anılır.
Mahkemelerin Kurulması ve Kaldırılması
- Her il merkezi ve coğrafi durum ile iş yoğunluğu göz önüne alınarak belirlenen ilçelerde HSK olumlu görüşü alınarak Adalet Bakanlığı tarafından kurulur.
- İş durumunun gerekli kıldığı hallerde birden fazla daire oluşturulabilir. Oluşturulan daireler numaralandırılır.
- Oluşturulan dairelerde ihtisaslaşmanın sağlanması için, iş yoğunluğu ve niteliği dikkate alınarak iş dağılımı HSK tarafından belirlenebilir.
- HSK tarafından iş dağılımı yapıldığı tarih itibariyle görülmekte olan davalarda daireler, iş bölümü nedeniyle dosyayı başka daireye gönderemez.
Yargı Çevresi
- Ceza mahkemelerinin yargı çevresi 5235 Sayılı Kanunun 15. maddesinde hüküm altına alınmıştır.
- Ceza mahkemelerinin yargı çevresi, bulundukları il merkezi ve ilçeler ile bunlara adlî yönden bağlanan ilçelerin idarî sınırlarıdır.
- Ağır ceza mahkemeleri ile büyükşehir belediyesi bulunan illerde, büyükşehir belediyesi sınırları içerisindeki il ve ilçenin adı ile anılan sulh veya asliye ceza mahkemelerinin yargı çevresi, il veya ilçe sınırlarına bakılmaksızın Adalet Bakanlığının önerisi üzerine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca belirlenir.
- Coğrafî durum ve iş yoğunluğu dikkate alınarak bir ceza mahkemesinin kaldırılmasına veya yargı çevresinin değiştirilmesine, yargı çevresi belirtilmemiş olan diğer ceza mahkemelerinin yargı çevresinin belirlenmesine, Adalet Bakanlığının önerisi üzerine HSK tarafından karar verilir.
Adalet Komisyonu ve Müdürlükler
- Ağır ceza mahkemelerinin bulunduğu yargı çevresinde görev yapmak üzere bir adlî yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonu kurulur. (5235 sayılı Kanun m.23)
- Her mahkemede bir yazı işleri müdürlüğü kurulur. Her Cumhuriyet başsavcılığında, yazı işleri müdürlüğü ile Adalet Bakanlığınca gerekli görülen yerlerde ayrıca idarî, malî ve teknik işlerle ilgili müdürlükler kurulur. (5235 sayılı Kanun m.24)
- Her müdürlükte bir müdür ile yeterli sayıda memur bulunur.
Bölge Adliye Mahkemeleri
- Bölge Adliye Mahkemelerinin kuruluşu 5235 sayılı Kanunda düzenlenmiştir.
- 2016 yılında faaliyete geçen Bölge Adliye Mahkemelerinin sayısı, 2019 yılında Trabzon ve Van mahkemelerinin de kurulmasıyla 15’e yükselmiştir.
- Halihazırda aşağıdaki şehirlerde Bölge Adliye Mahkemesi bulunmaktadır.
- Adana
- Ankara
- Antalya
- Bursa
- Diyarbakır
- Erzurum
- Gaziantep
- İstanbul
- İzmir
- Kayseri
- Konya
- Sakarya
- Samsun
- Trabzon
- Van
Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluşu
- Bölge Adliye Mahkemeleri coğrafi durum ve iş durumu göz önünde tutularak belirlenen yerlerde, HSK olumlu görüşü ile Adalet Bakanlığı tarafından kurulur.
- BAM’ların yargı çevrelerinin belirlenmesi veya değiştirilmesinde Adalet Bakanlığının önerisi dikkate alınarak HSK tarafından gerçekleştirilir.
Bölge Adliye Mahkemesi Organları
- 5232 sayılı Kanun 26. maddeye göre BAM aşağıdaki organlardan oluşur.
- Bölge Adliye Mahkemeleri,
- Başkanlık,
- Ceza daireleri başkanlar kurulu,
- Hukuk daireleri başkanlar kurulu,
- Daireler,
- BAM Cumhuriyet Başsavcılığı,
- BAM Adalet Komisyonu,
- Müdürlükler.
- Başkanlık:
- Her bölge adliye mahkemesinde 1 BAŞKAN bulunur. Başkanlık yazı işleri müdürü ile başkandan oluşur
- Daireler:
- Her bölge adliye mahkemesinde en az 3 HUKUK ve en az 2 CEZA dairesi bulunur. Dairelerde 1 BAŞKAN ve yeteri kadar üye bulunur.
- Dairelerin sayısı Adalet Bakanlığının önerisi üzerine HSK tarafından artırılabilir veya azaltılabilir.
- Her daire bir başkan ve iki üyenin katılımıyla toplanır. Görüşmeler gizli yapılır, kararlar çoğunlukla verilir. Üye sayısı yetiyorsa iş yoğunluğu göz önünde tutularak birden fazla heyet oluşturulabilir. Diğer heyetlerin başkanları HSK tarafından seçilir.
- Hukuki veya fiili engellerle daireler toplanamazsa, BAM Başkanı kararıyla eksik üyeler tamamlattırılır, bu da sağlanamazsa HSK tarafından diğer bölge adliye mahkemelerinden eksik üyeler tamamlanır.
- Daire başkanın toplantılara katılamaması halinde en kıdemli üye toplantıya başkanlık eder.
- Ceza Daireleri Başkanlar Kurulu ve Hukuk Daireleri Başkanlar Kurulu
- Hukuk daireleri ve ceza daireleri Başkanlar Kurulu, bölge adliye mahkemesi başkanı ve ilgili daire başkanlardan oluşur.
- Bölge adliye mahkemesi başkanı toplantıya katılamadığı takdirde, başkanlar kurulundaki en kıdemli daire başkanı toplantıya başkanlık eder.
- Daire başkanlarından biri katılmadığı hallerde, ilgili dairenin en kıdemli üyesi katılır.
- Bölge Adliye Mahkemesi Cumhuriyet Başsavcılığı:
- Her bölge adliye mahkemesinde bir Cumhuriyet Başsavcılığı ve yeteri kadar savcı bulunur.
- En kıdemli savcı, başsavcı vekili olarak görev yapar.
- Bölge Adliye Mahkemesi Adalet Komisyonu:
- Her bölge adliye mahkemesinde birde adalet komisyonu kurulur.
- Komisyon, bölge adliye mahkemesi başkanı, Cumhuriyet başsavcısı ve HSK tarafından daire başkanları arasından belirlenen bir üyeden oluşur.
- Başkanın yokluğunda en kıdemli daire başkanı, başsavcının yokluğunda başsavcı vekili toplantılara katılır.
- HSK tarafından seçilen üyenin yokluğunda ise yine HSK tarafından seçilen yedek üye toplantılara katılır.
- Adalet Komisyonu eksiksiz toplanır ve çoğunlukla karar verir.
- Müdürlükler:
- BAM Başkanlığında, dairelerde, Adalet Komisyonunda, Cumhuriyet Başsavcılığında birer yazı işleri müdürlüğü bulunur.
- Müdürlüklerde, bir müdür ve yeteri kadar memur bulunur.
- Cumhuriyet Başsavcılığında ayrıca idari işler müdürlüğü kurulur ve ihtiyaç halinde diğer müdürlüklerde kurulur.
Bölge Adliye Mahkemesinin Görevleri
- 5235 sayılı Kanun 33. madde de sayıldığı üzere BAM’ın görevleri şunlardır:
- Adlî yargı ilk derece mahkemelerince verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı yapılacak başvuruları inceleyip karara bağlamak,
- Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.
- Bölge adliye mahkemesini oluşturan organların görevleri 5235 sayılı Kanunda gösterilmiştir.
